Reykjanesskagi

Um jólaleitið stefndi allt í nýtt eldgos við Fagradalsfjall þegar áköf skjálftahrina gekk yfir.  Ljóst var að um kvikuinnskot var að ræða, ekki þó eins öflugt og það sem átti sér stað fyrir gosið í mars í fyrra.  Um og uppúr áramótum tók mjög að draga úr skjálftum og gerfihnattagögn ásamt Gps mælingum sýndu að innskotið sem þó skorti aðeins um 1600 metra til að ná til yfirborðs var við það að stöðvast.  

Líklega var mun minni kvika á ferðinni en í undanfara gossins í mars og ekki nægur þrýstingur til að koma henni til yfirborðs í þetta skiptið.  Líkur á eldgosi hafa því minnkað til mikilla muna í þessari lotu.

Hvað framhaldið varðar þá verður að telja allar líkur á því að umbrot haldi áfram á Reykjanesskaganum á komandi árum og áratugum.  Nokkur líkindi virðast vera með þessum umbrotum og því sem gekk á í Kröflukerfinu á árunum 1975-84.  Þá urðu um 20 kvikuinnskot á 9 árum og 9 þeirra urðu að eldgosum en hin storknuðu neðanjarðar eins og þetta virðist vera að gera.  

Umbrotin á Reykjanesskaga hófust með landrisi við Svartsengi í janúar 2020 og síðan hafa nokkrar slíkar rishrinur gengið yfir. Má því fastlega gera ráð fyrir frekari tíðindum innan ca 6 mánaða eða svo. 

 

Síðastliðinn þriðjudag hófst öflug jarðskjálftahrina við Fagradalsfjall sem svipar mjög til hrinunnar sem átti sér stað í aðdraganda eldgossins sem hófst 19.mars.  Síðustu tvo sólarhringa hefur virknin aukist og fjölmargir skjálftar mælst yfir M 4 en þeir finnast víða á suðvesturhorni landsins.  Það eru að mælast upp undir 3000 skjálftar á sólarhring sem er gríðarlega öflug virkni.

Það er alveg ljóst að kvika er að reyna að brjóta sér leið upp á yfirborðið og veldur þar með þessum skjálftum.  Það er líka alveg ljóst að það mun takast því í raun hefur verið stöðugt uppstreymi kviku úr möttli undir Fagradalsfjalli og nágrenni frá því í febrúar í febrúar á þessu ári og liklega þó lengur því land tók að rísa á skaganum árið 2020.  Þótt gosinu hafi lokið í september og formlega verið blásið af fyrir viku síðan þá er ljóst að þetta var aðeins stund á milli stríða.

Líklegasta staðsetning væntanlegs eldgoss er í grennd við gosstöðvarnar frá því fyrr á árinu.  Þar er þó greinilega nokkur stífla og kvikan leitar uppkomu út fyrir það svæði.  Best væri að fá gosið sem fyrst á þessum stað til að minnka líkur á að það komi upp á verri stað, t.d. nær Grindavík eða austar í Krísuvíkurkerfinu.

Meðfylgjandi mynd sýnir upptök skjálftanna.  Það sem helst hræðir eru skjálftar rétt norðaustur af Grindavík.  Þeir eru taldir vera svokallaðir gikkskjálftar þ.e. kvika er ekki þarna á ferð heldur afleiðingar spennunnar á svæðinu.  Þarna voru líka skjálftasvarmar í aðdraganda eldgossins í mars og dálítið sérstakt að það komi fram gikkskjálftar í þessu magni á fremur þröngu svæði.  Þarna á sama stað eru fornar gossprungur þar sem hraunið sem Grindavík stendur á hefur runnið.  Það er því full ástæða til að hafa allan vara á þessu svæði.

Síðasta sólarhring hafa einnig mælst skjálftar austan Kleifarvatns en það er á mörkum svæðis sem hefur verið “læst” þ.e. mjög lítið af skjálftum mælst alllengi austan vatnsins.  Haldi þeir áfram í austurátt gæti það triggerað margumtalaðan stóran jarðskjálfta á Brennisteins/Bláfjallasvæðinu.  Það má því segja að ansi stór hluti Reykjanesskagans er undir í þessum umbrotum en best að vona að gosvirknin haldi sig í það minnsta á svipuðum slóðum áfram.

Nú hefur ekki verið teljandi virkni í gosinu í Geldingadölum í tvær vikur.  Í gær hófst skjálftavirkni skammt suðvestur af Keili, á sömu slóðum og skjálftahrinan hófst í undanfara eldgossins.    

Hvað þessi nýja skjálftavirkni þýðir er ekki endilega augljóst ,nema hvað að umbrotunum er hvergi nærri lokið.  Þessir skjálftar eru flestir á 6-7 km dýpi og eru þess eðlis að þarna virðist vera kvika á ferð.  Stærstu skjálftarnir eru á milli M 3,0 og 3,5. Mögulega er þarna einhver fyrirstaða eða stífla í kvikuganginum, þ.e. kvikan er enn að leita yfirborðs en kemst ekki þá leið sem hún fór áður að Fagradalsfjalli.  Þetta gæti þýtt aukna skjálftavirkni á næstunni þangað til kvikan nær að ryðja sér leið til yfirborðs.  Líklegasti staðurinn fyrir gos er nú samt sem áður núverandi gosstöðvar. 

Það sem aðskilur þessi umbrot frá hefðbundnum eldsumbrotum á Reykjanesskaga er uppruni kvikunnar.  Kvikan er upprunnin á 17-20 km dýpi í möttli og í flestum tilvikum leitaði slík kvika í kvikuhólf undir eldstöðvum og staldraði þar við í einhver ár eða lengur áður en hún leitaði yfirborðs.  Í þessu tilviki leitar kvikan yfirborðs strax í stað þess að fylla á kvikuhólf.  Það þýðir líka að staðsetning eldsuppkomunnar er tilviljakenndari og óreglulegri en ef  kvikan kæmi úr grunnstæðari kvikuhólfi.

Einhverjir vísindamenn hafa í dag talið skýringuna á skjálftunum mögulega vera að jarðskorpan væri að jafna sig eftir gosið eða að þetta væru hefðbundnir skjálftar á flekaskilum.  Það finnst mér ólíklegt, bæði vegna staðsetningar skjálftanna á litlu svæði við kvikuganginn og eðli þeirra.  Mikill fjöldi sjáskjálfta.  Það verður því fróðlegt að sjá hvað gerist á næstu dögum og vikum.

Gosið í Fagradalsfjalli hefur enn einu sinni tekið hamskiptum.  Í Tvígang hefur það algjörlega legið niðri í upp undir 12 tíma en tekið sig svo upp aftur af enn meiri krafti en áður.  Hefur virknin fallið svo mikið og lengi að margir hafa talið að gosinu væri hreinlega lokið.  Hafa goshléin verið útskýrð með því að hrun hafi orðið í gígnum og hann stíflast.  Þetta verður að teljast heldur hæpin kenning því gosórói hefði átt að mælast ef kvikan væri að hamast við að brjóta sér leið upp aftur.  Líklegra er að framboð kviku að neðan hafi tímabundið minnkað.  Ef svo er þá má ætla að farið sé að styttast í goslok.

Það er þó ekki að sjá á gosinu í dag að því sé að ljúka, það hefur verið mjög öflugt frá því í gærkvöldi.  Hraun rennur bæði í Nátthaga og Meradali, þó heldur meira í Meradali.  Það hefur ekki bæst við það mikið í Nátthaga að stíflunni sem þar var gerð til varnar Suðurstrandavegi sé ógnað í bili amk.  

Í hægum vindi safmanst gosmóðan gjarnan upp og mjakast einhverja tugi kílómetra frá upptökunum.  Í gær lá talsverð móða yfir höfuðborgarsvæðinu og voru viðkvæmir beðnir að halda sig helst innandyra. 

Lítil jarðskjálftavirkni hefur fylgt gosinu alveg frá því það hófst og mælast nú mjög fáir og litlir skjálftar á Reykjanesskaganum.  Það bendir til þess að gosrásin sé vel smurð og kvikan flæðir áreynsulaust upp á yfirborðið.

 

Hraun tók að renna þvert á gönguleið A í gær og lokaði þar með leiðinni að helsta útsýnisstaðnum.  Svonefndur “Gónhóll” hafði þegar lokast af en hóll aftan við hann hafði tekið við hlutverkinu sem besti útsýnisstaðurinn.  Svo er ekki lengur og var svæðinu lokað í dag.  Verið er að hugsa næstu skref hvað varðar gönguleiðir.

Gosið sjálft hefur einnig breytt um takt.  Nú er sírennsli úr gígnum.  Mikil hrauntjörn er í gígnum sem kraumar og sýður í.  Hraunár eru sjáanlegar á yfirborði til austurs og suðausturs en líklega er rennslið þó mest í lokuðum rásum undir storknuðu yfirborði.

Meradalir eru nú vel botnfullir af hrauni.  Nú rennur niður á Nátthaga frá þremur stöðum, stíflunum tveim í “Nafnlausadal” og svo liggur nú taumur frá Geldingadal yfir gönguleið A og beint niður í Nátthaga.  Sá dalur getur þó tekið við allmiklu og þó hraunið þokist nær þjóðveginum þá verður að telja líklegt að það taki enn nokkrar vikur í viðbót fyrir hraunið að ógna veginum.

Einnig er möguleiki að hraunið í Geldingadal finni sér leið niður í Nátthagakrika eftir gönguleið A.  Hvað sem þessum vangaveltum líður er ljóst að sífellt erfiðara er að finna aðgengilegan stað til þess að horfa á gíginn sjálfan þar sem hraunið flæðir lengra frá gígnum í allar áttir eftir því sem á líður.

Síðustu mælingar benda til þess að hraunrennslið sé um 13 rúmmetrar á sekúndu en það kæmi ekki á óvart þó næsta mæling sýndi nokkra aukningu.