Svo virðist sem landris sé þegar hafið á Reykjanesskaga í kjölfar gossins sem lauk fyrir rúmum mánuði.  Bendir það til nokkuð ákveðinnar kvikusöfnunar því risið er mun hraðar og á sér stað fyrr en eftir síðustu gos á skaganum.   Þá hafa rannsóknir á kvikunni í síðustu gosum leitt í ljós að hún er líkari kviku ættuð úr möttulstróknum undir austur gosbeltinu en áður hefur fundist í hraunlögum á Reykjanesskaga.

Veðurstofan vaktar Reykjanesskagann mjög vel með Gps stöðvum þar sem allar færslur á landi eru mældar með mikilli nákvæmni.  Þessar mælingar sýna að þensla virðist hafa hafist um miðbik skagans um það leiti sem síðasta gosi lauk , þ.e. snemma í ágúst.  Land  hefur risið um ca 1,5 cm við Festarfjall á rúmum mánuði en er einnig greinilegt á fleiri stöðvum, svosem við Krísuvík, við Voga og jafnvel við Helgafell sunnan Hafnarfjarðar.  Þó má ætla að upptakastaðurinn sé nokkurnveginn undir Fagradalsfjalli þó breytingar mælist víða um miðbik Reykjanesskagans.   Það bendi því flest til þess að innstreymi kviku úr möttli sé að aukast.  Nokkur smáskjálftavirkni hefur verið undanfarnar vikur.  Mest hefur hún verið í grennd við Keili, einnig við Krísuvík/Kleifarvatn og í grennd við Fagradalsfjall.  Hún tengist vafalítið kvikusöfnun og landrisi.

Efnisinnihald kvikunnar sem hefur komið upp í síðustu gosum vekur upp margar spurningar.  Eins og áður segir er kvikan lík kviku sem gjarnan kemur upp í austur gosbeltinu þ.e. í stórum eldstöðvum eins og Kötlu, Torfajökli, Bárðarbungu og Öskju.  Ef að möttulstrókurinn undir landinu er farinn að teygja sig undir Reykjanesskagann þá er mögulegt að eldvirkni þar aukist umtalsvert, gosin verði bæði tíðari og stærri.  Þetta gerist þó líklega á hundruðum ára frekar en alveg í náinni framtíð.

Að framansögðu má ljóst vera að reikna verður með frekari tíðindum á Reykjanesskaga fljótlega, jafnvel á þessu ári.  Kvikan hefur fundið sér leið upp á sprungurein við og norðan við Fagradalsfjall og líklegast er að á þessu svæði verði næstu gos.  Hversu mörg  þau verða og hversu lengi þessir goshrina stendur er erfitt að svara en svona eldgosahrinur sem gjarnan eru kallaðir “eldar”  t.d. Kröflueldar standa gjarnan í ca 10-30 ár með nokkuð reglulegum gosum.  Ef miðað er við síðustu goshrinu á Reykjanesskaganum ca frá árinu 800-1240 þá gengu nokkrir svona “eldar” yfir og nokkuð löng goshlé á milli.  það sem flækir hinsvegar málið núna er að Fagradalsfjallskerfið hefur ekki gosið í 6000 ár fyrr en nú og menn vita ekki hvernig það hagar sér.  Einnig veldur aðkoma möttulstróksins fyrrnefnda óvissu.

Gosinu við Litla-Hrút virðist hafa lokið í gær, laugardaginn 6. ágúst.  Það stóð því í 26 daga og kom upp talsvert meira magn kviku en í gosinu í Meradölum í fyrra.  Gosið var þó miklu minna en gosið í Geldingadölum 2021 þó byrjunin á þessu gosi hafi verið kröftug.

Þetta fer því í flokk smágosa á Reykjanesskaganum.  Hraunið þekur aðeins um 1,5 ferkílómetra.  Þetta var þriðja gosið í Fagradalsfjallseldum en spurningin er hvað gerist í framhaldinu.  Það er dálítið erfitt að ráða í söguna og miða við fyrri eldsumbrotatímabil á Reykjanesskaganum þar sem ekki hefur gosið í Fagradalsfjallseldstöðinni i 6000 ár fyrr en nú.   Á síðasta eldsumbrotatímabili sem hófst um árið 800 virðist virknin hafa hafist nokkurnveginn samtímis í Krísuvíkurkerfinu og í Brennisteinsfjöllum.  Síðan á næstu árhundruðum fært sig vestur eftir skaganum.  Nú virðist þessu ekki þannig háttað.  Umbrotahrinur, landris og skjálftar hafa verið í Reykjaneskerfinu, Svartsengi og í Krísuvíkurkerfinu fyrir utan Fagradalsfjallskerfið.  Þrátt fyrir að goshlé hafi verið hvað lengst í Brennisteinsfjallakerfinu þá hefur ekki orðið vart við sambærileg umbrot þar og í hinum kerfunum.  

Vísindamenn hafa varpað fram þeirri kenningu að í raun sé aðeins ein stór kvikuþró undir skaganum sem fæði öll kerfin.  Sú kvikuþró er þá nærri miðjum skaganum, semsagt á ca 17-20 km dýpi undir Fagradalsfjalli eða þar um bil.  

Tvær sviðsmyndir virðast út frá þessu líklegastar hvað varðar næstu ár og kanski áratugi.  Annarsvegar að við fáum fleiri gos í þessu kerfi og þau verði norðar, þ.e. í kringum og norður af Keili.  Líklegast smágos.  Hitt er kanski ekkert síður líklegt að virknin færi sig fljótlega yfir í Krísuvíkurkerfið þar sem talsvert hefur verið um skjálfta og umbrot undanfarin ár.  Þar eru gos líklegust á svokallaðri Trölladyngjurein vestan við Sveifluháls.  Á þeim slóðum urðu nokkuð mikil eldgos á 12. öld (ca. 1155-1188) þar sem m.a. Kapelluhraun rann til sjávar þar sem álverið í Straumsvík stendur og Ögmundarhraun rann til sjávar sunnan megin á skaganum.  Trúlega ekki í sama gosinu þó.  Ekki er hægt að útiloka eldsumbrot nær  Kleifarvatni þar sem forna gíga er að finna td. Grænavatn.

Hvað sem verður er þó líklegast að við fáum í það minnsta nokkurra mánaða hlé áður en skaginn bærir aftur á sér.  Það hefur liðið tæpt ár á milli gosa síðan þau hófust en ómögulegt er að segja til um hvort hléin verði svipuð að lengd.

Eldgosið við Litla – Hrút hefur verið í jafnvægi má segja frá því á degi þrjú.  Nú er gosið átta daga gamalt og hraunrennsli um 10-13 rúmmetrar á sekúndu.  Það er töluvert meira en var að jafnaði í gosinu í Geldingadölum 2021.  Gosið nú er farið að líkjast því gosi mun meira en Meradalagosinu 2022 af því leyti að það er í jafnvægi eftir upphafsfasann og virðist nokkuð greið leið fyrir kvikuna til yfirborðs.  Hinsvegar eru meiri líkindi með efnasamsetningu kvikunnar nú og við gosið 2022.  Jarðfræðingar treysta sér ekki til að fullyrða hve lengi gosið getur varað, tala um vikur , mánuði eða ár.  Miðað við hve stöðugt hraunrennslið er þá má frekar gera ráð fyrir nokkuð löngu gosi því það bendir til þess að nóg framboð sé af kviku.

Enn er eitthvað um jarðskjálfta við kvikuganginn og flestir þeirra í grennd við Keili.  Hættusvæði er þvi skilgreint yfir kvikuganginum enda ekki hægt að útiloka að nýjar gossprungur opnist.

Hraunflæðilíkön benda til þess að hraunið flæði úr Meradölum í næstu viku og eigi þaðan nokkuð greiða leið niður á Suðurstrandarveg.  Þangað gæti það náð uppúr miðjum ágúst ef hraunflæði helst svipað og nú er.  Það er erfitt að verja veginn ef út í það fer.  Varnargarðar eða leiðigarðar gætu tafið hraunið einhverja daga en varla mikið lengur og spurning hvort menn reyni það yfirhöfuð.

• UPPTÖKIN VIÐ LITLA-HRÚT OG HRAUN RENNUR TIL SUÐURS
• GOSIÐ MARGFALT STÆRRA EN SÍÐUSTU TVÖ GOS
• GOSSPRUNGAN NÆRRI KÍLÓMETRA LÖNG
• LÍTIL SEM ENGIN HÆTTA STAFAR AF HRAUNRENNSLI EN GASMENGUN GÆTI ORÐIÐ TALSVERÐ

Eldgosið sem hafði verið beðið eftir undanfarna sólarhringa hófst rétt fyrir kl 17 í dag.  Fyrst um sinn var sprungan stutt, um 200 metrar en lengdist mikið á fyrstu tveim klukkustundunum.  Jarðfræðingur lýsti gosinu í sjónvarpsfréttum sem töluverðu.

Gosið er á þægilegum stað hvað innviði varðar og ættu þeir ekki að vera í neinni hættu frá hraunrennsli.  Þar sem megin hraunstraumurinn rennur til suðurs þá fer það líklegast yfir hraunið frá 2022 á leið sinni lengra suður og þarf ansi langt gos til þess að það nálgist Suðurstrandaveg eða aðra innviði á þeim slóðum.  Ef sprungan lengist til norðurs þá gæti hraun farið að renna í átt að Reykjanesbraut en það er ansi löng leið.

Gönguleiðir að gosinu eru liklega stystar frá slóðunum að síðasta gosi en ganga þarf 2-3 km í viðbót til að komast nærri gosstöðvunum.  Fólki er ráðlagt að leggja ekki af stað fyrr en viðbragðsaðilar hafa gefið grænt ljós á það.  Þar sem gosið er allstórt þá gæti gasmengun orðið töluverð sérstaklega nærri gosinu.  Ekki er ráðlagt að ganga frá Reykjanesbrautinni að gosinu. Slóðanum að Keili verður væntanlega lokað enda þolir hann enga umferð.  Það er því ansi langur gangur yfir úfið hraun ef fólk ætlar þá leiðina.

Þar sem gosið er nýhafið er ómlögulegt að segja til um hvernig það þróast, hvort það líkist fyrsta gosinu sem mallaði í  hálft ár eða öðru gosinu sem var kraftmikið í upphafi en dró fljótt af því.