Bárðarbunga

Snörp jarðskjálftahrina í Bárðarbungu – Líklega kvikuinnskot

Skjálftahrinan í morgun sýnd á vef Veðurstofu Íslands.

Snörp og óvenjuleg jarðskjálftahrina varð í norðvestanverðri Bárðarbunguöskjunni milli kl 6 og 9 í morgun.  Virknin var mjög þétt og minnti á undanfara Holuhraunsgossins árið 2014.  Skjálftarnir voru flestir á um 4-8 km dýpi.  Það bendir flest til þess að um kvikuhreyfingar í kvikuhólfi undir eldfjallinu hafi verið að ræða. Mögulega kvikuskot útúr hólfinu.  Virknin stöðvaðist snögglega um kl. 9.  Stærstu skjálftarnir voru um M 4,9 og allmargir yfir M 3.  

Eldstöðin hefur verið að safna í sig kviku allt frá Holuhraunsgosinu, það er vitað en þó er erfitt að áætla hver mikið magn af kviku er að ræða.  Landris hefur mælst i nágrenni Bárðarbungu en þar sem eldstöðin er hulin jökli þá er ekki hlaupið að þvi að mæla hæðarbreytingar líkt og gert er á Reykjanesskaganum.  

Af og til hafa orðið nokkuð stórir stakir skjálftar í Bárðarbungu frá goslokum sem taldir eru tengjast kvikusöfnun.  Þeim hefur hinsvegar ekki fylgt nein eftirvirkni líkt og gerðist í morgun.  

Líta verður á þennan atburð sem merki um að þrýstingur undir eldstöðinni sé orðinn mjög mikill og að það styttist í eldgos.

HVERNIG ELDGOS ER LÍKLEGAST Í BÁRÐARBUNGU?

Bárðarbunga er nokkuð sérstök eldstöð að því leiti að langoftast leitar kvikan út í sprungusveim eldstöðvarinnar í stað þess koma upp nær miðju kerfisins.  Gos í Dyngjujökli norðaustur af Bárðarbungu hafa verið nokkuð tíð á köflum á sögulegum tíma, einkum á 13.-14. öld og svo aftur á þeirri 18. en menn sjaldnast orðið varir við þau enda víðsfjarri allri byggð.  Heimildir eru helstar um hlaup í Jökulsá á Fjöllum sem væntanlega tengjast þessum gosum.  Gjóskulagarannsóknir hafa einnig sýnt fram á tilurð þeirra.  

Af og til hafa hinsvegar orðið mjög stór gos Bárðarbungukerfinu.  Stærstu gosin frá landnámi eru Vatnaöldugosið um 870 og Veiðivatnagosið um 1480.  Þau eiga það sameiginlegt að kvikan hefur hlaupið alllangt til suðvesturs frá Bárðarbungu áður en hún hefur brotist upp á yfirborðið.  Þetta er tvímælalaust hættulegasta sviðsmyndin vegna innviða á þessu svæði t.d. fjölmargar virkjanir, en þó verður að telja líklegt að Holuhraunsgosið árið 2014 minnki verulega líkurnar á slíkum atburði í bráð enda virðist kvikan eiga greiðari leið til norðausturs eftir þeim sprungusveim. Á jökullausa hluta Dyngjuhálsins  (t.d. Holuhraun) gera stór eldgos engan skaða.

Það er fylgst vel með Bárðarbungu og full ástæða til þess að gera það enda líklega öflugasta eldstöð landsins.  

Skjálftar í Kötlu og Bárðarbungu

Skjálftar í Kötlu síðustu sólarhringa. Myndin ef fengin af vef Veðurstofu Íslands.

Skjálftar mældust í gærkvöldi í Kötluöskjunni, sá stærsti M 3,2 en á þriðja tug smærri skjálfta mældust.  Það er alþekkt að skjálftahrinur verði í Kötlu síðsumars og fram á haust vegna fargbreytinga, þ.e. sumarbráðnunar jökulsins sem hefur í för með sér þrýstingsbreytingar í Kötluöskjunni.  það má alveg reikna með skjálftahrinum vel fram á haustið.  Eldgos í Kötlu er nú heldur aldrei hægt að útiloka enda að verða liðin 103 ár frá síðasta Kötlugosi sem er lengsta goshlé frá landnámi.

Í fyrradag urðu svo tveir nokkuð snarpir skjálftar í Bárðarbungu.  Stærðin var nokkuð á reyki en sá stærri virðist hafa verið um M 4,5 og hinn litlu minni.  Þessir skjálftar stafa af kvikusöfnun í kvikuhólf kerfisins sem þrýstir á botn öskjunnar.  Askjan seig um 60 metra í Holuhraunsgosinu 2014-15 og hefur svo aftur hækkað um 10 metra síðan.  Þessar hreyfingar valda skjálftumsem geta orðið nokkuð öflugir.  Það er ekkert sem bendir til þess að gos sé í aðsigi í Bárðarbungu.

Stærsti skjálftinn í Bárðarbungu frá goslokum

Myndin er af skjálftavefsjá Veðurstofu Íslands og sýnir upptök skjálftanna í Bárðarbungu
Myndin er af skjálftavefsjá Veðurstofu Íslands og sýnir upptök skjálftanna í Bárðarbungu

Í kvöld mældust snarpir jarðskjálftar í norðurbrún Bárðarbunguöskjunnar.  Stærsti skjálftinn mældist M 4,9 og er stærsti skjálftinn í Bárðarbungu frá goslokum árið 2015.  Tveir aðrir nokkuð snarpir skjálftar mældust, M 3,8 og 3,7.  Skjálftarnir voru fremur grunnir eða á tæplega tveggja kílómetra dýpi.  Þá hafa á annan tug smærri skjálfta mælst.

Þrýstingurinn í  kringum eldstöðina virðist vaxa hægt og örugglega og skjálftarnir stækka i samræmi við það.  Það er athyglisvert að fyrir nákvæmlega ári síðan varð skjálftahrina í eldstöðinni á nákvæmlega sama stað nema hvað þeir skjálftar voru töluvert dýpri.  Sjá hér

Á meðan Bárðarbunga er að færa sig upp á skaftið virðist Öræfajökull vera að róast og þar er lítið um skjálfta.  Líklega hefur kvikuinnskotið sem þar hefur verið í gangi stöðvast , í bili amk.

Aukin rafleiðni og líklega hlaup í Jökulsá á Fjöllum

Jökulsá á Fjöllum
Jökulsá á Fjöllum

Rennsli Jökulsár á Fjöllum er tvöfalt á við rennslið á þessum árstíma að jafnaði og rafleiðni hefur hækkað verulega í ánni undanfarnar tvær vikur.   Áin er að auki mórauð og það er lykt af henni.   Vatnasvið Jökulsár á Fjöllum í Vatnajökli er nokkuð stórt og koma þar tvær eldstöðvar við sögu, Kverkfjöll og Bárðarbunga.  Oftast eru það einhver umbrot á Kverkfjallasvæðinu sem valda hlaupum í ánni en einnig geta umbrot í austanverðum Dyngjujökli valdið þeim en það svæði er á virknissvæði Bárðarbungu.

Engir skjálftar hafa mælst nýlega í Kverkfjöllum og ekkert sem bendir til neinna umbrota þar.  Jarðhitasvæði undir jökli geta þó lekið án þess að það valdi skjálftum.

Hinsvegar hefur verið mikill óróleiki í Bárðarbungu undanfarið, nýlega urðu þar stærstu skjálftarnir frá goslokum og að auki mældust óvenju djúpir skjálftar um 10-15km austur af Bárðarbungu en djúpir skjálftar vekja alltaf grun um kvikuhreyfingar.  Ekki er því útilokað að lítið kvikuinnskot á austanverðu Bárðarbungusvæðinu sé að valda þessu.  Í öllu falli er mun líklegra miðað við skjálftavirkni að Bárðarbunga sé að valda þessu frekar en jarðhitasvæðið við Kverkfjöll.

Ekki hefur reynst hægt að fljúga yfir svæðið vegna veðurs en þegar það tekst þá ættu upptökin að sjálst því ef katlar eru að leka þá sést það væntanlega á yfirborði jökulsins.

Uppfært 9. Nóvember

UPPTÖKIN LÍKLEGA Í KVERKFJÖLLUM

Nú bendir flest til þess að upptök þessa smáhlaups og aukinnar rafleiðni séu í Kverkfjöllum, nánar tiltekið í jarðhitasvæði sem nefnist Gengissig.  Vísindamenn hjá Járðvísindastofnun Háskóla Íslands hafa borið saman ratsjármyndir af svæðinu teknar  mismunandi timum nýlega og þær sýna smávægilegar breytingar á þessu svæði.

 

Snarpir skjálftar í Bárðarbungu

Myndin er fengin af vef Veðurstofu Íslands en breytt af síðuhöfundi. Sjá texta til skýringar.
Myndin er fengin af vef Veðurstofu Íslands en breytt af síðuhöfundi. Sjá texta til skýringar.

Í gærkvöldi og fyrri hluta nætur mældust snarpir jarðskjálftar í Bárðabungu.  Sá stærsti var M4,7 og er stærsti skjálftinn í eldfjallinu frá goslokum árið 2015.  Stóri skjálftinn varð á um 5 km dýpi.  Nokkrir aðrir skjálftar urðu á bilinu M3-4 og fjöldi minni skjálfta.

Það virðist vera að tíðni stærri skjálfta fari vaxandi og það sem einnig vekur athygli er að þeir verða nánast allir á svipuðum slóðum í öskjunni, norðvestan eða norðantil í henni.  Í aðdraganda eldgossins í Holuhrauni dreyfðust þeir víðar og enduðu flestir í suðausturhluta öskjunnar þar sem kvika fann sér svo farveg í sprungusveim sem lá norður og kom að lokum upp í Holuhrauni.

Það er vitað að frá Bárðarbungu liggur einnig sprungusveimur til suðvesturs.  Það var áhyggjuefni fyrir gosið hvort kvika mundi ná að komast inn í þann sprungusveim og gæti á hugsanlega komið upp á Veiðivatnasvæðinu eins og hefur tvívegis gerst eftir landnám.   Það gerðist ekki.

Spurningin er hinsvegar hvað er að gerast þarna norðan til í öskjunni því eins og áður segir virðast allir stærstu skjálftarnir eftir gosið verða þar.  Er kvika að reyna að troða sér þar upp sem gæti leitað til suðvesturs?  Það er ekki útilokað.  Engu að síður er þetta þróun sem gæti tekið mörg ár áður en næsta gos verður.  Þó verður að áætla að miðað við fjölda og stærð jarðskjálfta frá því gosinu lauk þá sé þessari umbrotahrinu í Bárðarbungu alls ekki lokið.

Myndin er fengin af vef Veðurstofu Íslands og sýnir upptök skjálftanna.  Ég teiknaði inn á hana líklega sprungusveima frá bárðarbungu, annan í átt að Holuhrauni, leið kvikunnar í gosinu 2014-15 og hinn sem ég tel liklegt að liggi til suðvesturs frá öskjunni.

Scroll to Top