Nú hefur krafturinn í gosinu í Geldingadölum haldist nær óbreyttur frá því eftir fyrstu gosnóttina þegar það var hvað öflugast.  Magnesíumrík kvikan likist mjög kviku úr stóru dyngjunum á Reykjanesskaganum, t.d. Þráinsskildi. Eina sjáanlega breytingin á gosinu er upphleðsla gíganna.  Tveir gígar eru virkir.  Haft er á milli þeirra sem gæti verið um 10 metra breytt.  Haldi gosið áfram munu gígarnir vafalaust sameinast. 

Eins og margoft hefur komið fram þá er þetta gos að mörgu leiti algjörlega einstakt.  Jafn frumstæð kvika og er þarna að koma upp hefur ekki komið upp á Íslandi í þúsundir ára, líklega um 5000 ár hið minnsta.  Frumstæð kvika er kvika sem kemur upp úr möttlinum af um 15-20 km dýpi.  

Hve lengi getur gosið?  Margir spyrja þessarar spurningar.  Ef horft er til kvikugerðarinnar og nálægar stórar dyngjur þá hlóðust þær upp á áratugum.  Fræðilega er því mögulegt að þetta gos standi yfir í einhverja áratugi.  Það veltur á því hve mikil kvika er í því hólfi sem hún streymir upp úr.  Það gæti verið mikið magn því það hefur ekki gosið í þessu eldstöðvakerfi í um 6000 ár.  Hinsvegar er kvikurennslið afar lítið, aðeins um 5 rúmmetrar á sekúndu sem er rétt rúmlega Ellliðaárnar að magni.  Það þarf því varla miklar breytingar á aðstæðum til þess að það stöðvist, t.d. að jarðskjálftar loki kvikurásinni.

Miðað við þetta rennsli þá koma upp um 0,2 rúmkílómetrar af kviku á ári.  Til samanburðar þá komu upp í Holuhrauni um 1,4 rúmkílómetrar af kviku og stóð gosið í um 6 mánuði.  Til þess að mynda dyngju á stærð við Þráinsskjöld sem er um 5 km3 þarf að gjósa af sama afli og nú er í gosinu í 25 ár!  

Gosinu var í upphafi ekki spáð langlífi en sjáum hvað setur.  Annað er líka forvitnilegt, það er hvort dyngjugosin áður fyrr hafi verið hluti af gos- og rekhrinum á skaganum eða hvort þau hafi komið upp utan við þessi hefðbundnu virku gosskeið.  Það gæti breytt myndinni því þegar þetta gos hófst þá voru flestir á því að nú væri hafið gosskeið á Reykjanesskaga þar sem nokkur gos koma upp á fáeinum áratugum, svo eitthvað hlé, svo önnur slík hrina og þannig koll af kolli í 3-5 aldir.  Talið var að slík hrina mundi hefjast í Brennisteinsfjallakerfinu.  Það er því allt eins útlit fyrir það að ef þetta gos stendur árum saman að við fáum annað gos á skaganum samhliða þessu sem yrði þá hefðbundið sprungugos.  En þetta kemur allt í ljós, einungis vangaveltur um framtíð eldvirkni á Reykjanesskaga.

Ruv.is  og Mbl.is bjóða uppá beint streymi frá gosinu sem er alveg frábær þjónusta.

• EFNAGREINING KVIKUNNAR BENDIR TIL UPPTAKA Í MÖTTLI Á UM 15-20 KM DÝPI

• FYRSTA DYNGJUGOSIÐ Á ÍSLANDI Í LÍKLEGA 3-4000 ÁR

• DYNGJUGOS GETA VARAÐ ÁRUM SAMAN

Það er óhætt að segja að eldsumbrotin á Reykjanesskaganum haldi áfram að koma jarðvísindamönnum á óvart.  Nú liggja fyrir frumefnagreiningar á kvikunni og í ljós hefur komið að hún samanstendur af ólivín-þóleiíti sem er ættað úr efri lögum möttulsins en ekki úr jarðskorpunni eins og algengast er.  Þessi kvika er því að koma mjög djúpt að án viðkomu í kvikuþró eða kvikuhólfi.  Þannig má segja að opin rás sé alla leið úr möttlinum að gosstöðinni.

Það reyndar benti ýmislegt fljótlega til þess að gosið væri ekki hefðbundið sprungugos.  Það byrjaði mjög rólega en ekki af krafti eins og eldgos gera gjarnan.  Vissulega dró eitthvað úr því fyrstu nóttina en síðustu þrjá sólarhringa hefur það mallað stöðugt áfram og ekki dregið úr því.  Reyndar virðist heldur meiri kraftur í því nú á þriðjudegi heldur en var t.d. á laugardaginn.  Yfirleitt hefjast eldgos af miklum krafti en dregur svo hægt og rólega úr þeim uns þau lognast útaf.  Það er vegna þess að verið er að tæma ákveðið hólf eða þró.  Í þessu tilfelli er ekki verið að því, það er bara beintenging við möttulinn!  Þá bentu mjög djúpir jarðskjálftar til þess að kvika væri að koma djúpt að.  Einnig er lögun hraunsins sérstök, mjög þunnfljótandi helluhraun.

Blómaskeið dyngjugosanna á Íslandi var um það leiti sem ísaldarjökullinn tók að hopa og miklum þrýstingi var aflétt af landmassanum.  Við það opnaðist auðveld leið fyrir kvikuna til yfirborðs.  Á þessum tíma, þ.e. fyrir 10-14,000 árum mynduðust margar geysistórar dyngjur t.d. Skjaldbreiður og Þráinsskjöldur.  Síðarnefnda dyngjan er reyndar rétt við núverandi gosstöðvar.  Dyngjugos núna er því vægt til orða tekið óvænt.

Rúmlega 20 dyngjur eru þekktar á Reykjanesskaganum en engin yngri en um 3-4000 ára.  Stærstu þekktu hraunin á skaganum eru öll úr dyngjugosum.  

HVAÐ ER DYNGJUGOS?

• FRUMSTÆTT GOSBERG ÆTTAÐ ÚR MÖTTLI ÁN VIÐKOMU Í JARÐSKORPUNNI, GETA ORÐIÐ UTAN ELDSTÖÐVAKERFA 
• STAÐSETNING TILVILJANAKENNDARI EN ÖNNUR ELDGOS
• DYNGJUGOS GETA VERIÐ MJÖG LANGVARANDI, VARAÐ Í ÁR EÐA ÁRATUGI
• YFIRLEITT EINN VIRKUR AÐALGÍGUR ÞEGAR LÍÐUR Á GOSIÐ EN GETA BYRJAÐ SEM SPRUNGUGOS
• HRAUNIÐ ER ÞUNNT, REIPÓTT HELLUHRAUN ÞAR SEM HRAUNLÖGIN HLAÐAST OFAN Á HVERT ANNAÐ

Hér að neðan er reynt að skýra muninn á dyngjugosi og hefðbundnu gosi á myndum

Talsvert hefur dregið úr gosinu í Fagradalsfjalli í nótt og virtist lítil sem engin kvikustrókavirkni vera í gangi þegar þyrla Landhelgisgæslunnar flaug yfir gosstöðvarnar í morgun.  Hraun vellur þó enn uppúr sprungunni.

Gosið hefði vart getað komið upp á betri stað en í dalverpinu sem kallast Geldingadalur í Fagradalsfjallgarðinum.  Hrauntungurnar eru svo gott sem lokaðar af í dalnum og fara varla mikið lengra en orðið er.  Eina ógnin frá gosinu eru gosgufur en í svo litlu gosi eru þær eingöngu hættulegar alveg við gosstöðvarnar.  En það í sjálfu sér er næg ástæða til að vara fólk við því að nálgast gosið of mikið.  

HVAÐ GERIST NÆST?  Líklegast verður að telja að þessu gosi ljúki á næstu dögum og verður það eiginlega flokkað sem örgos.  EN, þetta gos markar nær örugglega upphaf eldgosavirkni á Reykjanesskaganum sem mun vara með hléum í nokkrar aldir.  Reikna má með hrinum á nokkurra áratuga fresti sem standa í einhver ár upp í áratugi með nokkrum gosum.  Hér er miðað við forsöguna en þessi umbrot skera sig reyndar strax úr sögulegu samhengi með því að hefjast í Fagradalsfjalli sem hefur verið lítt virkt síðustu árþúsund.  

Fyrirfram hefði mátt ætla að gosvirkni hæfist í Brennisteinsfjallakerfinu og færðist svo vestur eftir skaganum eins og gerðist líklega á síðustu tveim gosskeiðum á Reykjanesskaganum.  Hinsvegar hefur það kerfi verið hvað minnst virkt hvað varðar jarðskjálfta alllengi meðan önnur kerfi hafa bæði sýnt mikla jarðskjálftavirkni og verið vettvangur kvikuinnskota síðasta árið.  Brennisteinsfjallakerfið virðist “læst” og gæti brotnað upp í nokkuð stórum skjálfta hvenær sem er og þá hugsanlega kvikuinnskot og eldgos í kjölfarið.

Þá verður að hafa augun á kerfunum sem hafa sýnt virkni undanfarið, Reykjaneskerfið og Svartsengi.  Þar urðu smávægileg kvikuinnskot á síðasta ári sem gætu verið byrjunin á einhverju meiru.  Krísuvíkurkerfið hefur einnig sýnt virkni síðustu ár hvað varðar jarðskjálfta og smávægileg kvikuinnskot.  Það virðist því vera að allur Reykjanesskaginn sé að vakna af löngum dvala.

Það var líka viðbúið að fyrsta gosið yrði smátt.  Þannig var það í Kröflueldum, þannig var það í Eyjafjallajökli (gosið á Fimmvörðuhálsi) og í Holuhrauni varð einnig smágos áður en stórgosið varð stuttu síðar.  Reykjanesskaginn ef af þessum kerfum líkastur Kröflueldstöðinni en þó lítt þróaðri og frumstæðari eldstöðvar enda ekki kvikuhólf og öskjumyndanir í þeim.  

Næstu vikur og mánuðir verða fróðlegir.  Munu jarðskjálftahrinur og kvikuinnskot verða viðvarandi með stuttu millibili eða líða margir mánuðir og ár á milli þeirra?  Líklegra verður að teljast að þar sem virknitímabil er hafið þá verða þessar hrinur með fremur stuttu millibili. Ólíklegt er að eldgos fylgi þeim öllum en eflaust einhverjum.  Þá er bara að vona að þessi gos verði á stöðum þar sem þau valda ekki tjóni.

 

Rúv er með virka vefmyndavél frá Fagradalsfjalli, örskammt frá gosinu.  Smellið á myndina að neðan til að nálgast hana

ELDGOS HÓFST NÚ Í KVÖLD VIÐ FAGRADALSFJALL – FYRSTA GOSIÐ Á REYKJANESSKAGA Í 781 ÁR OG FYRSTA GOSIÐ Í FAGRADALSFJALLSKERFINU Í UM 6000 ÁR.  

Eiginlega öllum að óvörum þegar jarðfræðingar virtust vera að afskrifa eldgos þá skyndilega bregður fyrir gosbjarma yfir Fagradalsfjalli sem sést víða af á Reykjanesskaganum.  Beðið er eftir myndum af gosinu sjálfu en stærð þess er enn sem komið er algjörlega óráðin.  Líklegast verður þó að telja að það sé í minni kantinum miðað við hve átakalaust kvikan náði yfirborði.

Upptökin eru að því er virðist í svokölluðum Geldingadal austarlega í Fagradalsfjalli.  Það er reyndar sérlega hentugur staður fyrir eldgos því mjög ólíklegt er að hraun frá gosi á þessum stað ógni nokkrum mannvirkjum. Það eru tæpir þrír kílómetrar í Suðurstrandarveg frá gosstöðvunum.

Það að farið sé að gjósa á þessum stað þýðir einhvernskonar fasabreytingar í gossögu á Reykjanesskaga.  Undanfarin árþúsund hafa goshrinur hafist í Brennisteinsfjallakerfinu en ekki á miðjum skaganum.  Hvað þetta þýðir er svosem óljóst nema hvað að nú er öruggt að hafið er gostímabíl á Reykjanesskaga sem líklegt er að standi í nokkrar aldir með hléum.  

Þá er sérstaklega athyglisvert að gosið sé í Fagradalsfjallskerfinu sem ekki hefur látið á sér kræla í um 6000 ár að því að talið er. Meðan önnur kerfi á Reykjanesskaga hafa dælt úr sér hefur þetta kerfi ekki gert það.

Á Rúv kom fram kl. 22 45 að gosið virðist vera í vestanverðu Fagradalsfjalli og er fremur lítið.  

Sjá beina útsendingu á vefmyndavél livefromiceland.is  

Myndin að neðan er frá sömu vefmyndavél

EKKERT LÁT ER Á SKJÁLFTAHRINUNNI VIÐ FAGRADALSFJALL SEM HEFUR NÚ STAÐIÐ Í TÆPAR ÞRJÁR VIKUR. NÆSTSTÆRSTI SKJÁLFTI HRINUNNAR MÆLDIST Í DAG M 5,4 MEÐ UPPTÖK AÐEINS 4 KM FRÁ GRINDAVÍK. FANNST HANN VESTUR Á FIRÐI OG Á SAUÐÁRKRÓKI.

Það er eiginlega með ólíkindum að kvikan sem er á ferð grunnt undir yfirborðinu við Fagradalsfjall hafi ekki enn fundið sér leið upp á yfirborðið. Það þýðir að hún er enn að finna sér sprungur og glufur neðanjarðar til að troða sér í. Jarðfræðingar telja auknar líkur á eldgosi í kjölfar svo stórra skjálfta sem urðu í dag.

Kvikugangurinn virðist þó hafa staðið í stað undanfarna sólarhringa að færst eitthvað örlítið til suðurs. Aukið uppstreymi kviku hefur því etv. breikkað ganginn og hugsanlega fært hann nær yfirborði.

Á myndinni að ofan sést að upptök stóra skjálftans voru aðeins um 4 km frá Grindavík enda lék allt á reiðiskjálfi þar meðan hann gekk yfir. Eitthvað tjón mun hafa orðið. Það að skjálftinn sé svona nálægt bænum þýðir ekki að kvikan sé þar, heldur er þetta talinn vera svokallaður gikkskjálfti sem er afleiðing spennubreytinga á allstóru svæði sem aftur er af völdum kvikuinnskotsins.

HVERNIG VERÐUR FRAMHALDIÐ?

Kvika streymir enn af allmiklu afli upp í jarðskorpuna undir Fagradalsfjalli. Það sýna um 2500-3000 jarðskjálftar á sólarhring sem er gríðarlegur fjöldi. Það er ekker sem bendir til þess að það sé að hægja á þessu uppstreymi. Kvikan er nú talin vera á aðeins 1 km dýpi og jafnvel minna en það. Enn verður telja líkur á eldgosi yfirgnæfandi, amk. meðan uppstreymið er svona mikið.