Reykjanesskagi

 

Síðastliðna viku hefur land risið nokkuð hratt í svokölluðu Svartsengiskerfi sem er eitt eldstöðvakerfanna á Reykjanesskaganum.  Nær öruggt má telja að kvika sé að troða sér upp úr möttli og inn í sprungur og glufur ca 4-5 km. undir yfirborði.

Jarðskorpan á Reykjanesskaganum er mjög þunn og í eldstöðvakerfunum þar eru ekki kvikuhólf eins og algengast er í megineldstöðvum.

.

ERU LÍKUR Á ELDGOSI Í KERFINU Á NÆSTUNNI ?

Þegar kvikusöfnun eða innskot á sér stað er alltaf hætta á að kvikan nái til yfirborðs í formi eldgoss.  Hinsvegar eru ákveðin atriði sem virðist draga úr líkum á að eldgos sé yfirvofandi.

Í fyrsta lagi þá er algengt að kvikusöfnun verði án eldgosa og dæmi frá síðustu áratugum eru mörg.  Dæmi:  Hengillinn rétt fyrir aldamót, Eyjafjallajökull sýndi merki um kvikusöfnun í nærri tvo áratugi fyrir gosið þar,  Öræfajökull – þar virðist kvikusöfnun hafa stöðvast.  Landris átti sér stað við Krísuvík á árunum 2010-2012 sem nær örugglega var vegna kvikusöfnunar.  Það stöðvaðist.  Þá má nefna kvikuinnskot i grennd við Herðubreið sem var viðvarandi á svipuðum tíma og gaus í Holuhrauni, þar er að mestu rólegt núna.

.

Í öðru lagi er eldgosavirkni á Reykjanesskaganum lotubundin en goshlé er vissulega orðið langt, síðasta gos á Reykjanesskaga varð árið 1240 eða fyrir 780 árum.   Goshléin eru talin standa að jafnaði í um 6-800 ár og því í sjálfu sér eðlilegt að hléið sé senn á enda.  Hinsvegar amk. í síðustu tveim goshrinum hefur gosvirknin hafist austast á Reykjanesskaganum, þ.e. í Brennisteinsfjallakerfinu (Bláfjöll, Hellisheiði) og unnið sig svo vestur eftir skaganum á næstu 2-3 öldum.  Ef það færi að gjósa í Svartsengiskerfinu þá er þessi “regla” brotin!  Goshlé í Brennisteinsfjallakerfinu er lika orðið mun lengra en annarsstaðar á skaganum, þar með talið Svartsengiskerfinu sem lætur illa núna.   Lítið hefur verið um jarðhræringar í Brennisteinsfjallakerfinu undanfarin ár í samanburði við Krísuvíkur- og Svartsengiskerfin.

.

Þrátt fyrir þetta verður að hafa varann á vegna nálægðar mögulegra eldstöðva við byggð, það er jú vissulega kvika á ferð.  Gossprunga gæti opnast einhverja kílómetra frá Grindavík í mögulegu eldgosi en ólíklega það nærri að ekki gæfist ráðrúm til að forða íbúum frá bænum.

Öðru máli gegnir því miður um mannvirkin í Svartsengi, virkjunina og Bláa Lónið, þau eru beinlínis inni á mögulegu svæði þar sem gossprungur geta opnast.

Þá er miðað við líklegustu staðsetningu á gossprungu samkvæmt jarðfræðingum , norðvestan við fjallið Þorbjörn sem mundi þá veita Grindavík ákveðið skjól fyrir hraunrennsli.  Ekki er þó loku fyrir það skotið að það geti gosið austar í kerfinu, í eða við svokallaða Sundhnúkasprungu en hún teygir sig inn fyrir bæjarmörk Grindavíkur.  Landrisið hefur þó ekki orðið þar en hinsvegar virðist mesta skjálftavirknin vera á því svæði,

Hafa ber í huga að gos í kerfinu eru alltaf hraungos eða svokölluð flæðigos þar sem hraunrennsli getur verið talsvert í byrjun gossins.   Það er því full ástæða til að taka þetta landris og kvikusöfnun mjög alvarlega og fylgjast grannt með stöðu mála.

Uppfært:  Milli kl 4:30 og 5 í morgun 29. janúar urðu tveir snarpir skjálftar, M 3,5 og 3,2.  Upptök þeirra eru nánast við bæjarmörk Grindavíkur að norðanverðu.

Á næstu sólarhringum verður kaflinn um Reykjanesskagann á eldgos.is uppfærður enda mikil þekking bæst við hjá vísindamönnum eftir að hann var ritaður og búið að endurnefna og fjölga  eldstöðvakerfunum í samræmi við nýjar upplýsingar.

Rétt fyrir kl.3 í nótt vöknuðu margir íbúar á suðvesturhorni landsins við jarðskjálfta.  Greina mátti drunur á undan skjálftanum og svo titring sem stóð yfir í fáeinar sekúndur.   Skjálftinn átti upptök sunnarlega á Hellisheiði, rúma 3 km vsv af Skálafelli og mældist M 4,4 af stærð.

Skjálftinn hefur væntanlega verið harðastur í Hveragerði, Selfossi, Ölfusi og byggðarlögum suður með sjó, t.d. Þorlákshöfn. Um 25 eftirskjálftar hafa mælst 10 klst. síðar en allir litlir.

Þetta er brotaskjálfti á flekaskilum og þó hann eigi upptök á mjög eldbrunnu svæði þá bendir ekkert til annars en að um stakan brotaskjálfta sé að ræða.

Þetta er jafnframt við vestari endann á Suðurlandsskjálftasvæðinu.   Í skjálftunum árin 2000 og 2008 vantaði í raun stóran skjálfta á þessu svæði til að “klára” ferlið.  Þetta er þó klárlega ekki sá skjálfti, til þess hefði hann þurft að vera mun stærri.  Hvort að sá skjálfti komi yfirhöfuð fyrr en í næstu Suðurlandsskjálftahrinu er erfitt að segja til um.

 

Kl. 20:17 í Kvöld fannst skjálfti M 4,1 á höfuðborgarsvæðinu og eru upptökin um 6km suður af Bláfjallaskála.  Skjálftinn hefur væntanlega fundist í Hveragerði, Selfossi og suður með sjó.  Nokkuð margir smáskjálftar hafa mælst eftir stóra skjálftann en flestir undir M 1.

Skjálftar á þessu svæði koma ekkert sérstaklega á óvart, eru algengir án þess að þeir boði nokkuð meira.  Síðast varð á þessum slóðum stór skjálfti um M 5,0 17.Júní árið 2000, sama dag og stóri Suðurlandsskjálftinn reið yfir og var í raun hluti af þeirri hrinu.

Þarna hefur ekki orðið eldgos í um 1000 ár.  Þegar goshrinur ganga yfir Reykjanesskaga þá hefjast þær yfirleitt austast á skaganum (í grennd við Bláfjöll) og færast svo í vesturátt.  Síðasta goshrina hófst þarna um árið 1000 (Kristnitökuhraunið) og lauk um árið 1240 með gosum vestast á skaganum.

Um 200 jarðskjálftar hafa mælst í allsnarpri hrinu við Fagradalsfjall á Reykjanesskaga í dag.  Tveir skjálftanna mældust um M 4 og fundust vel á Reykjanesi og höfuðborgarsvæðinu.

Skjálftarnir virðast liggja á tveim samsíða SV-NA sprungum og eru sniðgengisskjálftar og engin merki um kvikuhreyfingar.  Það er svosem ekkert óvanalegt við snarpa hrinu á þessum stað þó algengara sé að þær verði á Krísuvíkursvæðinu, en það liggur um 10-15 km vestar.

Hrinan er enn í fullum gangi þegar þetta er ritað  um kl 17 30  en langflestir skjálftarnir eru á milli M 1- M2 af stærð og frekar grunnir eða á 2-4 km dýpi.  Þarna eru greinilega sniðgengissprungur að brotna.

Jarðskjálftahrinur á Reykjanesskaga geta verið nokkuð þrálátar og því má alveg búst við skjálftum næstu daga á svæðinu.  Sjaldgæft er að mjög stórir skjálftar verði á þessum slóðum, M 5 er eiginlega hámarkið.

Jarðskjálftahrina hófst í kvöld skammt NA af Krýsuvík við Kleifarvatn.  Hrinan hófst á skjálfta upp á M 3,9 en hann fannst víða á Reykjanesskaga og höfuðborgarsvæðinu.  Nokkrir smáir eftirskjálftar fylgdu en svo róaðist svæðið.  Rétt fyrir miðnætti tók hrinan sig upp að nýju.  Skjálftarnir eru flestir á 4-8 km dýpi og virðast vera hefðbundnir brotaskjálftar.

Krýsuvíkursvæðið er mjög virkt jarðskjálftasvæði og síðast varð svipuð hrina á þessum slóðum í maí 2015.