Reykjanesskagi

Um miðnætti í nótt, reyndar afskaplega stundvíslega á miðnætti, opnaðist ný gossprunga í Fagradalsfjalli.  Opnaðist hún á milli gosstöðvanna í Geldingadölum og fyrir ofan Merardali.  Hraun rennur frá nýju sprungunni niður í Geldingadali þar sem það mætir hrauninu sem þar hefur runnið áður.  

Í raun er þetta allt á sömu sprungunni, þ.e. yfir kvikuganginum margumtalaða sem liggur frá Keili í norðaustri niður að Nátthaga í suðvestri.  Þetta er því tæplega 1 km löng slitrótt gossprunga eins og er þar sem þrjár meginopnanir eða gígar eru virkir.  Þessi sprunga getur vel lengst og telja jarðfræðingar mestar líkur á að hún lengist í norðaustur þ.e. í átt að Keili.  Minni líkur eru taldar á að hún rifni upp í grennd við Nátthaga þar sem ekki hefur orðið vart við neinar landbreytingar þar, svosem yfirborðssprungur.  

Nú koma upp um 7-10 rúmmetrar af kviku á sekúndu sem er talsverð aukning frá því sem var þegar einungis gígarnir í Geldingadölum voru virkir.  Það er því nákvæmlega ekkert sem bendir til þess að þessu gosi sé að ljúka í bráð.

Um hádegisbilið í dag opnaðist skyndilega um 200 metra löng gossprunga u.þ.b. 600 metrum norðaustur af eldri gígunum.  Skömmu síðar opnaðist önnur minni sprunga dálítið vestar.  Hraun rennur um þröngan farveg niður í Meradali þar sem það breiðir úr sér.  Við fyrstu sýn virðist lítið hafa dregið úr gosinu í eldri gígunum þannig að hér gæti verið um hreina viðbót í gosefnaframleiðslu að ræða.  Gossprungurnar eru á því svæði sem talið var að kvikugangurinn næði frá eldstöðinni í átt að Keili.  

Talað hafði verið um að kvikan í þeim gangi væri storknuð og lítil hætta á gosi þar.  Þetta breytir þeirri sviðsmynd talsvert.  Suðvesturendi þessa gangs er í Nátthaga og verður því að gera ráð fyrir að þar geti opnast sprunga en gönguleiðin upp í Geldingadali liggur um það svæði.  Það þarf væntanlega að endurskoða gönguleiðina eftir þessa atburði.

Það verður að gera ráð fyrir að gosið geti svo að segja hvar sem er yfir þessum kvikugangi , frá Keili og niður í Nátthaga.  Þetta er nær örugglega kvika úr sömu uppsprettu og úr gömlu gígunum, þ.e. beint úr möttli en rannsóknir á efnainnihaldi þarf til að staðfesta það.

Vefmyndavél Rúv fangaði nýju sprungurnar örstuttu eftir að þær opnuðust og sýnir nú beint frá nýju sprungunum.

Þá má sjá einstakar myndir af nýju sprungunum á facebook síðu Almannavarna

Nú hefur krafturinn í gosinu í Geldingadölum haldist nær óbreyttur frá því eftir fyrstu gosnóttina þegar það var hvað öflugast.  Magnesíumrík kvikan likist mjög kviku úr stóru dyngjunum á Reykjanesskaganum, t.d. Þráinsskildi. Eina sjáanlega breytingin á gosinu er upphleðsla gíganna.  Tveir gígar eru virkir.  Haft er á milli þeirra sem gæti verið um 10 metra breytt.  Haldi gosið áfram munu gígarnir vafalaust sameinast. 

Eins og margoft hefur komið fram þá er þetta gos að mörgu leiti algjörlega einstakt.  Jafn frumstæð kvika og er þarna að koma upp hefur ekki komið upp á Íslandi í þúsundir ára, líklega um 5000 ár hið minnsta.  Frumstæð kvika er kvika sem kemur upp úr möttlinum af um 15-20 km dýpi.  

Hve lengi getur gosið?  Margir spyrja þessarar spurningar.  Ef horft er til kvikugerðarinnar og nálægar stórar dyngjur þá hlóðust þær upp á áratugum.  Fræðilega er því mögulegt að þetta gos standi yfir í einhverja áratugi.  Það veltur á því hve mikil kvika er í því hólfi sem hún streymir upp úr.  Það gæti verið mikið magn því það hefur ekki gosið í þessu eldstöðvakerfi í um 6000 ár.  Hinsvegar er kvikurennslið afar lítið, aðeins um 5 rúmmetrar á sekúndu sem er rétt rúmlega Ellliðaárnar að magni.  Það þarf því varla miklar breytingar á aðstæðum til þess að það stöðvist, t.d. að jarðskjálftar loki kvikurásinni.

Miðað við þetta rennsli þá koma upp um 0,2 rúmkílómetrar af kviku á ári.  Til samanburðar þá komu upp í Holuhrauni um 1,4 rúmkílómetrar af kviku og stóð gosið í um 6 mánuði.  Til þess að mynda dyngju á stærð við Þráinsskjöld sem er um 5 km3 þarf að gjósa af sama afli og nú er í gosinu í 25 ár!  

Gosinu var í upphafi ekki spáð langlífi en sjáum hvað setur.  Annað er líka forvitnilegt, það er hvort dyngjugosin áður fyrr hafi verið hluti af gos- og rekhrinum á skaganum eða hvort þau hafi komið upp utan við þessi hefðbundnu virku gosskeið.  Það gæti breytt myndinni því þegar þetta gos hófst þá voru flestir á því að nú væri hafið gosskeið á Reykjanesskaga þar sem nokkur gos koma upp á fáeinum áratugum, svo eitthvað hlé, svo önnur slík hrina og þannig koll af kolli í 3-5 aldir.  Talið var að slík hrina mundi hefjast í Brennisteinsfjallakerfinu.  Það er því allt eins útlit fyrir það að ef þetta gos stendur árum saman að við fáum annað gos á skaganum samhliða þessu sem yrði þá hefðbundið sprungugos.  En þetta kemur allt í ljós, einungis vangaveltur um framtíð eldvirkni á Reykjanesskaga.

Ruv.is  og Mbl.is bjóða uppá beint streymi frá gosinu sem er alveg frábær þjónusta.

• EFNAGREINING KVIKUNNAR BENDIR TIL UPPTAKA Í MÖTTLI Á UM 15-20 KM DÝPI

• FYRSTA DYNGJUGOSIÐ Á ÍSLANDI Í LÍKLEGA 3-4000 ÁR

• DYNGJUGOS GETA VARAÐ ÁRUM SAMAN

Það er óhætt að segja að eldsumbrotin á Reykjanesskaganum haldi áfram að koma jarðvísindamönnum á óvart.  Nú liggja fyrir frumefnagreiningar á kvikunni og í ljós hefur komið að hún samanstendur af ólivín-þóleiíti sem er ættað úr efri lögum möttulsins en ekki úr jarðskorpunni eins og algengast er.  Þessi kvika er því að koma mjög djúpt að án viðkomu í kvikuþró eða kvikuhólfi.  Þannig má segja að opin rás sé alla leið úr möttlinum að gosstöðinni.

Það reyndar benti ýmislegt fljótlega til þess að gosið væri ekki hefðbundið sprungugos.  Það byrjaði mjög rólega en ekki af krafti eins og eldgos gera gjarnan.  Vissulega dró eitthvað úr því fyrstu nóttina en síðustu þrjá sólarhringa hefur það mallað stöðugt áfram og ekki dregið úr því.  Reyndar virðist heldur meiri kraftur í því nú á þriðjudegi heldur en var t.d. á laugardaginn.  Yfirleitt hefjast eldgos af miklum krafti en dregur svo hægt og rólega úr þeim uns þau lognast útaf.  Það er vegna þess að verið er að tæma ákveðið hólf eða þró.  Í þessu tilfelli er ekki verið að því, það er bara beintenging við möttulinn!  Þá bentu mjög djúpir jarðskjálftar til þess að kvika væri að koma djúpt að.  Einnig er lögun hraunsins sérstök, mjög þunnfljótandi helluhraun.

Blómaskeið dyngjugosanna á Íslandi var um það leiti sem ísaldarjökullinn tók að hopa og miklum þrýstingi var aflétt af landmassanum.  Við það opnaðist auðveld leið fyrir kvikuna til yfirborðs.  Á þessum tíma, þ.e. fyrir 10-14,000 árum mynduðust margar geysistórar dyngjur t.d. Skjaldbreiður og Þráinsskjöldur.  Síðarnefnda dyngjan er reyndar rétt við núverandi gosstöðvar.  Dyngjugos núna er því vægt til orða tekið óvænt.

Rúmlega 20 dyngjur eru þekktar á Reykjanesskaganum en engin yngri en um 3-4000 ára.  Stærstu þekktu hraunin á skaganum eru öll úr dyngjugosum.  

HVAÐ ER DYNGJUGOS?

• FRUMSTÆTT GOSBERG ÆTTAÐ ÚR MÖTTLI ÁN VIÐKOMU Í JARÐSKORPUNNI, GETA ORÐIÐ UTAN ELDSTÖÐVAKERFA 
• STAÐSETNING TILVILJANAKENNDARI EN ÖNNUR ELDGOS
• DYNGJUGOS GETA VERIÐ MJÖG LANGVARANDI, VARAÐ Í ÁR EÐA ÁRATUGI
• YFIRLEITT EINN VIRKUR AÐALGÍGUR ÞEGAR LÍÐUR Á GOSIÐ EN GETA BYRJAÐ SEM SPRUNGUGOS
• HRAUNIÐ ER ÞUNNT, REIPÓTT HELLUHRAUN ÞAR SEM HRAUNLÖGIN HLAÐAST OFAN Á HVERT ANNAÐ

Hér að neðan er reynt að skýra muninn á dyngjugosi og hefðbundnu gosi á myndum

Talsvert hefur dregið úr gosinu í Fagradalsfjalli í nótt og virtist lítil sem engin kvikustrókavirkni vera í gangi þegar þyrla Landhelgisgæslunnar flaug yfir gosstöðvarnar í morgun.  Hraun vellur þó enn uppúr sprungunni.

Gosið hefði vart getað komið upp á betri stað en í dalverpinu sem kallast Geldingadalur í Fagradalsfjallgarðinum.  Hrauntungurnar eru svo gott sem lokaðar af í dalnum og fara varla mikið lengra en orðið er.  Eina ógnin frá gosinu eru gosgufur en í svo litlu gosi eru þær eingöngu hættulegar alveg við gosstöðvarnar.  En það í sjálfu sér er næg ástæða til að vara fólk við því að nálgast gosið of mikið.  

HVAÐ GERIST NÆST?  Líklegast verður að telja að þessu gosi ljúki á næstu dögum og verður það eiginlega flokkað sem örgos.  EN, þetta gos markar nær örugglega upphaf eldgosavirkni á Reykjanesskaganum sem mun vara með hléum í nokkrar aldir.  Reikna má með hrinum á nokkurra áratuga fresti sem standa í einhver ár upp í áratugi með nokkrum gosum.  Hér er miðað við forsöguna en þessi umbrot skera sig reyndar strax úr sögulegu samhengi með því að hefjast í Fagradalsfjalli sem hefur verið lítt virkt síðustu árþúsund.  

Fyrirfram hefði mátt ætla að gosvirkni hæfist í Brennisteinsfjallakerfinu og færðist svo vestur eftir skaganum eins og gerðist líklega á síðustu tveim gosskeiðum á Reykjanesskaganum.  Hinsvegar hefur það kerfi verið hvað minnst virkt hvað varðar jarðskjálfta alllengi meðan önnur kerfi hafa bæði sýnt mikla jarðskjálftavirkni og verið vettvangur kvikuinnskota síðasta árið.  Brennisteinsfjallakerfið virðist “læst” og gæti brotnað upp í nokkuð stórum skjálfta hvenær sem er og þá hugsanlega kvikuinnskot og eldgos í kjölfarið.

Þá verður að hafa augun á kerfunum sem hafa sýnt virkni undanfarið, Reykjaneskerfið og Svartsengi.  Þar urðu smávægileg kvikuinnskot á síðasta ári sem gætu verið byrjunin á einhverju meiru.  Krísuvíkurkerfið hefur einnig sýnt virkni síðustu ár hvað varðar jarðskjálfta og smávægileg kvikuinnskot.  Það virðist því vera að allur Reykjanesskaginn sé að vakna af löngum dvala.

Það var líka viðbúið að fyrsta gosið yrði smátt.  Þannig var það í Kröflueldum, þannig var það í Eyjafjallajökli (gosið á Fimmvörðuhálsi) og í Holuhrauni varð einnig smágos áður en stórgosið varð stuttu síðar.  Reykjanesskaginn ef af þessum kerfum líkastur Kröflueldstöðinni en þó lítt þróaðri og frumstæðari eldstöðvar enda ekki kvikuhólf og öskjumyndanir í þeim.  

Næstu vikur og mánuðir verða fróðlegir.  Munu jarðskjálftahrinur og kvikuinnskot verða viðvarandi með stuttu millibili eða líða margir mánuðir og ár á milli þeirra?  Líklegra verður að teljast að þar sem virknitímabil er hafið þá verða þessar hrinur með fremur stuttu millibili. Ólíklegt er að eldgos fylgi þeim öllum en eflaust einhverjum.  Þá er bara að vona að þessi gos verði á stöðum þar sem þau valda ekki tjóni.

 

Rúv er með virka vefmyndavél frá Fagradalsfjalli, örskammt frá gosinu.  Smellið á myndina að neðan til að nálgast hana