Bárðarbunga

.

Atburðarrásin í Bárðarbungu heldur áfram að koma á óvart og valda vísindamönnum miklum heilabrotum.  Mjög öflugur jarðskjálfti í Bárðarbunguöskjunni í nótt M 5,7 virðist ekki hafa breytt miklu um þróunina.  Berggangurinn er nú orðinn um 40 km. langur og stefnir svo að segja beint á kvikuþróna undir Öskju og vantar líklega aðeins 10-15 km. upp á það.

HVAÐ GERIST EF BERGGANGURINN HITTIR FYRIR KVIKU Í ÖSKJU?

Það gæti orðið í meira lagi áhugavert ef svo fer fram sem horfir að berggangurinn keyrir beint inn í kvikuhólfið undir Öskju.  Það eru orðin nokkur dæmi um að Bárðarbunga hafi valdið eldgosum í öðrum eldstöðvakerfum.  Sigilt dæmi er gosið í Gjálp 1996 og svo hefur kvika frá Bárðarbungu tvivegis á sögulegum tíma þrýst nógu mikið á Torfajökulskerfið til að koma þar af stað gosum.  Það var í kjölfar eða samtímis gosinu i Vatnaöldum um landnám og í Veiðivatnagosinu 1480.

Það skildi þó aldrei vera að í þau skipti hafi berggangur frá Bárðarbungu komist alveg að öskjunni undir Torfajökli?  Má efast um að mönnum hafi hreinlega dottið það í hug fyrir þá atburði sem nú eru að eiga sér stað sem gætu varpað ljósi á ýmislegt sem gerst hefur í fortíðinni.

En aftur að Öskju.  Þar hefur verið talsverður órói undanfarin ár eins og menn vita og gæti kerfið því verið enn viðhvæmara fyrir “utanaðkomandi áreiti” fyrir vikið.  Á næstu 2-3 sólarhringum gæti kvikan frá Bárðarbungu hitt fyrir kvikuna i Öskju.  Einnig er talið að svokallaðir “súrir gúlar” séu til staðar í Öskjukerfinu og er einmitt talið að basísk kvika hafi hitt fyrir súran gúl og valdið hinu feiknarlega sprengigosi sem varð í Öskju árið 1875.  Sá möguleiki skal heldur ekki útilokaður á þessari stundu.

.

UPPFÆRT 27. ÁG. KL. 11 00

Snarpir skjálftar urðu í Bárðarbunguöskjunni í nótt og tveir þeirra yfir 5 stig.  þá mældist skjálti uppá 4,2 við Öskju en það er stærsti skálfti á þeim slóðum í 22 ár.  Jarðvísindamenn hafa túlkað stóru skjálftana undir Bárðarbunguöskjunni sem svo að samfall verði í öskjunni þegar kvika streymir úr kvikuhólfinu.  Samkvæmt Haraldi Sigurðssyni eldfjallafræðingi, þá er þessi túlkun ekki rétt, enda sjáist ekki á GPS mælum að askjan sé að síga.  Hann telur skjálftana þvert á móti verða vegna kvikuinnstreymis að neðan undir öskjuna og það sem styður hans kenningu er að eftir þessa stóru skjálfta virðist virknin í enda kvikuganganna aukast sem bendir til þess að meiri kvika er að troðast þar inn í bergið og veldur skjálftum.  Þessi kenning verður að teljast afar líkleg.

Ágúst Guðmundsson prófessur við jarðvísindadeild Lundúnarháskóla er einnig með mjög áhugaverðar kenningar í viðtali við Vísi.is og Fréttablaðið í morgun.  Hann bendir réttilega á að hér sé um stóratburð að ræða og hvergi á Íslandi komi upp meira magn kviku í eldgosum en einmitt á þessu svæði.  Kvikan sem nú er á hreyfingu virðist ekki koma úr grunnstæðu kvikuhólfi heldur miklu dýpra að.  Það styður að vissu leyti einnig þá kenningu sem Haraldur setur fram. 

Þess er rétt að geta að nánast öll stærstu gos Íslandssögunnar hafa orðið eftir langa flutninga kviku í sambærilegum göngum neðanjarðar.  Eldgjárgosið á 10.öld varð eftir kvikuhlaup frá Kötlu og opnaði mjög langa sprungu á jökullausu landi norðan Mýrdalsjökuls en einnig gaus í jöklinum sjálfum.  Bárðarbunga á svo tvö þessara gosa, Vatnaöldugosið og Veiðivatnagosið, hvorutveggja stórgos með margra tuga kílómetra löngum gossprungum.  Kvikan í Lakagígagosinu kom frá Grímsvötnum einmitt i sambærilegum kvikugangi.  Það sem flækir stöðuna enn meir núna er að kvikugangurinn hefur tekið stefnuna beint á eldstöðvakerfi Öskju og er þegar farinn að valda skjálftum þar.

Best væri ef innstreymi kviku undir Bárðarbungu stöðvaðist sem allra fyrst en það er ekkert sem bendir til þess að það sé að fara að gerast.  Að öllu óbreyttu verður þjóðin að búa sig undir mögulegar hamfarir á Öskju-Bárðarbungusvæðinu.

 

 

 

Veðurstofan telur að kvika hafi komist í snertingu við jökulinn í dag m.ö.o. að eldgos hafi hafist en vísindamenn á flugi á svæðinu hafa ekki getað staðfest atburðinn.

Hvað sem því líður þá jókst órói til mikilla muna og skjálftum fjölgaði mikið á svæðinu laust fyrir hádegi.  Um kl. 2 í dag varð svo skjálfti uppá M 4.5.   Hvort sem gos er hafið eða ekki þá er þróunin öll í þá átt að eldsumbrot eru að hefjast á svæðinu og mikið magn kviku streymir um bergganga neðanjarðar og hráefni í eldgos svo sannarlega til staðar.

NÝJUSTU FRÉTTIR FJÖLMIÐLA.

Mbl.is:  Útilokar ekki stórt gos

Visir.is: Hraungos hafið undir Dyngjujökli

Ruv.is:  Gosið talið lítið

.

UPPFÆRT 24. ÁGUST KL. 09 00

TVEIR GRÍÐARSTERKIR JARÐSKJÁLFTAR RIÐU YFIR MEÐ UPPTÖK Í BÁRÐARBUNGUÖSKJUNNI Í NÓTT. SÁ FYRRI VARÐ UM MIÐNÆTTI OG MÆLDIST M 5.3  SÁ SEINNI UM KL 5 30 VAR UM M 5 AF STYRKLEIKA. 

Skjálftum hefur fjölgað til muna, enn lengist berggangurinn til norðurs og órói virðist aukast í kviðum.  Þegar þetta er ritað virðist sem lágtíðniórói frá athugungarstöð á Dyngjuhálsi gefi merki um kviku mjög nálægt yfirborði en það er óstaðfest.

Þessi mikla gliðnunarhrina í Bárðarbungu er hvergi nærri yfirstaðin og virðist færast í aukana ef eitthvað er.  Innstreymi kviku í bergganginn virðist enn mikið, jafnvel meira síðasta sólarhringinn en sólarhringana þar áður. 

.

Hér birtum við mynd af vef Veðurstofunnar sem sýnir óróann frá mælum á Dyngjuhálsi. Þarna sést vel hvenær hrinan hefst þann 16.ágúst þegar miklar breytingar verða öllum tíðnisviðum en það eru einkum toppar i grænu og rauðu litunum sem þýðir lágtiðniskjálfta/óróa sem ber að fylgjast með.  Þarna sést toppurinn frá því í gær þegar menn töldu eldgos hafið og annar slíkur toppur er að eiga sér stað núna.  Hann gæti þýtt að kvika sé á ferð nálægt yfirborði.

Jarðskjálftahrinan í Bárðarbungu er enn í fullum gangi og gefur ekkert eftir nema síður sé.  Kl. 1614 í dag varð skjálfti sem mældist 3,2 af stærð um 4 km. norðaustur af Bárðarbungu.  Þá hafa síðustu tvo sólarhringa mælst um 1700 skjálftar á svæðinu, langflestir í þyrpingunni sem hefur skriðið fram Dyngjujökul austan við Bárðarbungu.  Það virðist sem hægt hafi á framrásinni en skjálftunum fækkar ekki neitt sem þýðir að kvika er að troða sér í bergganga á þessu svæði og þeir taka enn við henni.

Það er orðið ljóst vegna fjölda skjálfta og af GPS mælingum að um stóratburð er að ræða því magn kvikunnar er mikið og verði gos þá getur það orðið mjög stórt, en það fer eftir því hve mikið af kvikunni kemur upp.   Kvikan streymir frá möttli í kvikuþró sem talin er vera á 10-20 km dýpi undir Bárðarbungu, þaðan í gegnum sprungur i kvikuhólf undir Bárðarbungu á 5-10 km dýpi og þaðan í berggöngum og sprungusveimum til norðausturs þar sem hún virðist nú safnast fyrir á talsverðu dýpi ennþá.  Mjög góða skýringarmynd er að finna á Visir.s

Það er ljóst að því meiri kvika sem flæðir eftir þessari leið, því meiri verður þrýstingurinn á að hún leiti yfirborðs í eldgosi.  Núverandi þróun getur tæplega leitt til annars haldi hún mikið lengur áfram.

Frá landnámi hafa orðið þrjár meiriháttar eldsumbrotahrinur í Bárðarbungu og margt bendir til þess að sú fjórða sé að hefjast.

Sú fyrsta gekk yfir rétt fyrir og um landnám (um árið 870)þar sem stærsti atburðurinn var stórgos á hálendinu suðvestur af Bárðarbungu þar sem nú heita Vatnaöldur.  Í kjölfarið eða samtímis gaus á Torfajökulssvæðinu nærri Landmannalaugum og er álitið að kvika frá Bárðarbungukerfinu hafi þrýst á Torfajökulskerfið með þeim afleiðingum.  Mjög líklegt verður að telja að einnig hafi gosið í jöklinum við Bárðarbungu í þessari hrinu.

Árin 1477-1480 gekk mikil goshrina yfir.  Aftur hleypur kvikan til suðvesturs og stórgos á amk. 30 km langri sprungu myndar Veiðivatnasvæðið eins og við þekkum það í dag.  Mörg veiðivatnanna eru gígar frá þessum umbrotum.  Aftur gerist það að eldgos verður svo að segja samtímis í Torfajökulskerfinu.  Árið 1480 varð mikið gos í jöklinum í eða við Bárðarbungu.  Má vera að þau hafi verið fleiri um þetta leiti enda yfirleitt aðeins allra stærstu atburða getið í heimildum þar sem gos verða fjarri mannabyggðum.

Á 18. öld var langvarandi óróleiki í Bárðarbungu en gaus þó ekki utan jökulsins.  Urðu amk. 10 gos í jöklinum umhverfis Bárðarbungu á árunum 1702 – 1780, flest staðfest með gjóskulagarannsóknum.  Teljum við þetta þriðju meiriháttar hrinuna þó hún hafi hegðað sér öðruvísi en tvær hinar fyrri.

Árin 1862-64 varð fremur lítið en langvinnt gos norðan við jökulinn, á Dyngjuhálsi, og varð til hraun sem nú heitir Tröllahraun.  Þetta var að öllum líkindum stakt gos fremur en goshrina.

Það sem núverandi atburðir eru ekki síst að leiða í ljós er hvernig þessi færsla kvikunnar tugi kílómetra neðanjarðar á sér stað.  Enn getum við sagt til allrar hamingju er kvikan að færast til norðurs og norðausturs en ekki til suðvesturs inná Veiðivatnasvæðið og er rétt að vona að það gerist ekki því þá gætum við fengið samskonar gos á því svæði eins og árin 870 og 1477 og líklega einnig gos á Torfajökulssvæðinu í kjölfarið.

Aðaláhyggjuefnið núna er hið mikla magn kviku sem er á ferðinni, að öllum líkindum margfalt magn kvikunnar sem kom upp i gosinu í Gjálp milli Bárðarbungu og Grímsvatna 1996 og olli hamfarahlaupi á Skeiðarársandi.  Hinsvegar er enn von og ekki útilokað að kvikustreymið stöðvist og þessi kvika sem verið hefur á hreyfingu storknar þá neðanjarðar.

Jarðvísindamenn telja nú skv. frétt Rúv að um 80-90 milljón rúmmetrar af kviku séu í innskotinu og að enn streymi kvika upp í Kvikuhólfið undir Bárðarbungu.  Þetta mun vera svipað magn og í innskotunum undir Eyjafjallajökul skömmu fyrir gosið í toppgígnum árið 2010.  Það skilaði þó ekki nærri allt sér upp í gosinu.

.

UPPFÆRT 22.ÁGÚST KL. 10 00

Jarðskjálfti sem mældist M 4,7 varð í Bárðarbunguöskjunni laust fyrir miðnætti í gærkvöldi.  Skjálftum i öskjunni hefur farið fjölgandi og túlka jarðvísindamenn það sem svo að um sig sé að ræða í öskjunni vegna færslu kviku frá henni til norðausturs.   Má þá einnig ætla að kvikuinnstreymi að neðan hafi minnkað og nái ekki að fylla öskjuna jafnóðum lengur.

Skjálftavirkni hefur einnig minnkað í þyrpingunni á Dyngjujökli og þetta samanlagt bendir til þess að innskotið hafi náð hámarki og virknin fari minnkandi.  Má því ætla miðað við þessar forsendur að líkur á eldgosi í þessari hrinu hafi minnkað verulega.  Þó er ótímabært að afskrifa gos.

.

UPPFÆRT 23. ÁGÚST KL 11 45

Enn er talsverð skjálftavirkni i öskjunni og skjálftar yfir 3 mælast af og til.  Virknin í þyrpingunni á Dyngjujökli tók nýjan kipp í morgun og eftir nokkra sólarhringa stöðnun á svipuðum slóðum færðist hún skyndilega fram jökulinn og nálgast nú jökulröndina.  Virðist því sem einhvernskonar fyrirstaða hafi rofnað.  Ekki er þó að sjá að skjálftarnir hafi færst ofar í jarðskorpuna.  Það er því allt eins útlit fyrir að ef það gýs þá gæti það orðið á jökullausu landi norðan við Dyngjujökul.  Sú sprunga gæti þó auðveldlega teygt sig inná jökulinn en varla þó langt inná hann ef svo fer fram sem horfir.

 

 

Alls hafa um 1200 jarðskjálftar mælst í og við Bárðarbungu siðustu 2 sólarhringa.  Stærsti skjálftinn hingað til M 3,8 varð kl. 02 37 í nótt skammt NA af Kistufelli.  Meðfylgjandi mynd sýnir tvær þyrpingar þar sem skjálftarnir eiga upptök og virðist virknin NA megin ,þ.e. í grennd við Kistufell, vera að minnka þó svo að stærstu skjálftarnir hafa flestir átt upptök sín þar.  Einhver virkni er þar þó enn eins og skjálftinn í nótt staðfestir.

Hinsvegar er virknin í austari þyrpingunni enn mikil.  Kvikan virðist komin að austurmörkum Bárðarbungukerfisins og spurning hvort hún sé með einhverju móti að þrýsta á Kverkfjallakerfið enda hafa orðið skálftar þar í þessari hrinu.  Þó margt sé vitað um Bárðarbungu þá hafa menn ekki vel rannsökuð gos i kerfinu til að styðjast við nema gosið í Gjálp 1996 sem reyndar var “samkrull” Bárðarbungu og Grimsvatna.  Virknin nú er með allt öðrum hætti.

HVAÐ GETUR GERST NÆST?

Nokkrir möguleikar eru í stöðunni og hér verður farið lauslega yfir þá.

1.  virknin stöðvast, innskotin storkna í jörðu.  Þetta segja sumir jarðvísindamenn að sé líklegast í stöðunni.  Vissulega höfum við mörg dæmi um innskot sem aldrei ná til yfirborðs, þannig innskot urðu i Eyjafjallajökli um 15 árum áður en það gaus og aftur þegar nær dró gosi.  Einnig hefur slíkt gerst í Kötlu og vitaskuld margoft í Kröflueldunum 1975-1984.  Hinsvegar virðist þessi innskotavirkni afar öflug og gerist í tveim þyrpingum í kerfinu.  Það má því ætla að mikið magn kviku geti verið á hreyfingu sem eykur líkur á gosi.

2.  Gos norðaustur af Bárðarbungu, við mörk jökulsins.  Besta mögulega niðurstaða ef gos verður á annað borð er að fá það á íslausu svæði norðan við jökulinn.  Þá yrði væntanlega um sprungugos að ræða víðsfjarri allri byggð og skaði enginn.  Etv. eitthvert öskufall meðan eldurinn væri að éta upp grunnvatnið eftir það lítið.  Hinsvegar ef sprungan nær inná jökulinn þá höfum við sprengi eða þeytigos með tilheyrandi öskufalli en þykkt jökulsins ræður þó miklu um hve mikið vatn kvikan nær í til að framleiða gjósku.

3.  Gos austan til í kerfinu undir þykkum jökli.  Þar hefðum við sprengigos undir jökli með tilheyrandi öskufalli og jökulhlaupi að öllum líkindum á vatnasviði Jökulsár á Fjöllum.  Mjög stórt gos á þessu svæði mundi valda hamfaraflóði.  Þegar þetta er ritað er mesta virknin á þessu svæði og engan veginn hægt að útiloka gos á þessum stað á næstu sólarhringum.

4. Kvikuhlaup til suðvesturs og gos í sprungusveimi Veiðivatna.   “Worst case scenario”  á lélegri íslensku og sem betur fer afar ólíklegt i stöðunni núna því engin virkni er sjáanleg í suðvesturhluta öskjunnar og reininni sem liggur til Veiðivatna.  Þetta svæði tilheyrir hinsvegar Bárðarbungukerfinu.  Það má því segja að eins og staðan er núna þá má þakka fyrir að virknin sé norðan og austan til í kerfinu þvi ekki viljum við gos á svæði þar sem flestar okkar virkjanir eru staðsettar.

Þess má geta að Haraldur Sigurðsson eldfjallafræðingur er með mjög góða vísindalega greiningu á Bárðarbungueldstöðinni á bloggi sínu.

UPPFÆRT KL 13 30

Veðurstofan telur nú auknar líkur á gosi og hefur hækkað viðbúnaðarstig fyrir flugmálayfirvöld úr gulu í appelsínugult.  Kvika virðist vera að leita til yfirborðs á tveimur stöðum.

Ekki er gengið svo langt að fullyrða að gos sé í vændum en þróunin er öll í þá átt þessa stundina.

UPPFÆRT 19.ágúst kl. 07

Enn er mikil virkni við austur- þyrpinguna og skjálftarnir færast enn fram á Dyngjujökul og eru enn flestir á 3-7 km dýpi og styrkleikinn 1-1,5.  Virknin við Kistufell virðist hafa stöðvast, m.ö.o. þar virðist ekki vera meiri kvika á hreyfingu.

Viðbúnaðarstig Veðurstofu er óbreytt hvað flug varðar og enn er óvissustig í gildi hjá Almannavörnum.

Hvað sem gerist þá er mjög óvenjulegt að sjá svona stöðuga virkni sólarhringum saman þar sem kvika ferðast tugi kílómetra svo að segja lárétt neðanjarðar.  Því lengra sem kvikan heldur í norðaustur átt eftir Dyngjujökli, því betra því jökullinn þynnist eftir því sem norðar dregur.

Hvort sem gýs nú eða ekki þá er alveg ljóst að óróleikatímabil er hafið í Bárðarbungu þar sem við munum sjá nokkur, jafnvel allmörg gos á svæðinu næstu áratugi.  Hér er skemmtileg grafísk mynd sem sýnir þróunina síðustu sólarhringa á svæðinu.

 

Frá því um kl.4 í nótt hafa vel á þriðja hundrað jarðskjálftar orðið í Bárðarbungu.  Flestir eru þeir smáir, aðeins 2 yfir M 3 en það er ekki áhyggjuefnið, heldur fjöldi þeirra og að kvikuhreyfingar virðast vera orsök þeirra.   Oft hefur skolfið í og við Bárðarbungu á undanförnum árum en ekki á þann hátt sem eldstöðin hegðar sér núna.  Það hafa verið færri og oft stærri skjálftar en þessi hrina sem nú er í gangi samanstendur af miklum fjölda smáskjálfta á ca 4-7 km. dýpi

Upptakasvæðin virðast vera tvö, annars vegar 5-12 km ASA af hátindi Bárðarbungu og hinsvegar á línu 10-15 km ANA af hátindinum.  Gæti þetta bent til tveggja kvikuinnskota á svæðinu.   Kvikuinnskot þýðir sem betur fer ekki nærri alltaf eldgos, hér er um að ræða skot úr kvikuhólfu fjallsins í átt að yfirborði, nái kvikan yfirborði mundi eiga sér stað bráðnun jökulsins og jökulhlaup og í kjölfarið eldgos ef  kvikan nær að bræða ísinn yfir eldstöðinni.  Þess ber að geta að jökullinn í og yfir Bárðarbunguöskjunni er allt að 700 metra þykkur.

Almannavarnir hafa lýst yfir óvissustigi vegna atburðanna.  Hættustigi verður lýst yfir vísbendingar benda til þess að gos sé að hefjast og neyðarstig ef eldgos er hafið.

Lýsingu eldgos.is á Bárðarbungueldstöðinni er að finna hér

Fréttir fjölmiðla um atburðina í Bárðarbungu:

Mbl.is :  Óvissustig vegna Bárðarbungu

Visir.is: Eitt öflugasta og hættulegasta eldfjall Íslands

Ruv.is: Almannavarnir fylgjast grannt með