Reykjanesskagi

Talsvert hefur dregið úr krafti eldgossins á Sundhnúkasprungunni í dag.  Nú er áætlað hraunrennsli um 50 rúmmetrar á sekúndu en var um 200 þegar það var mest fyrripartinn síðastliðna nótt.  Þrátt fyrir það er hraunrennslið miklu meira en það náði nokkurntímann að verða í gosunum þrem við Fagradalsfjall.   Til samanburðar kom upp á fyrstu 7 klukkustundum þessa goss jafnmikið af kviku og kom upp í öllu gosinu við Litla-Hrút.  

Hraun hefur ekki náð að renna sem neinu nemur í átt að Grindavík og ekki gýs lengur á suðurhluta sprungunnar.  það er þó ekki þannig að Grindavík sé úr allri hættu því kvikugangurinn liggur undir bænum og ekki útilokað að ný gosop opnist miklu nær bænum eða jafnvel í honum.  

Hvað innviði í Svartsengi varðar þá þarf hraun að renna í alllangan tíma áður en þeim verður ógnað, það er þá helst Grindavíkurvegur sem er á viðkvæmum stað.  Þangað gæti hraun náð á Jóladag samkvæmt nýju hraunrennslismati.  Hraunið er þunnfljótandi og það eykur líkur á að nýir varnargarðar nái að verja orkuverið í Svartsengi og Bláa lónið.  Hinsvegar gæti heitavatnslögn frá orkuverinu út í Reykjanesbæ verið í hættu ef gosið varar lengi.  Menn virðast þó ekki hafa miklar áhyggjur af því enn sem komið er.

Það kemur frekar á óvart að land hafi aðeins sigið um ca 7 cm á fyrsta sólarhring gossins í Svartsengi eftir að hafa risið um 35 cm frá kvikuhlaupinu 10. Nóvember.  Þar sem aflið í gosinu var langmest fyrstu klukkustundirnar þá hefði mátt búast við töluvert meira landsigi.  

Mögulegar sviðsmyndir hvað framhaldið varðar eru nokkrar.

1. Gosið verður langt, nokkrar vikur eða mánuðir en afllítið, 10-15 rúmmetrar á sekúndu og einskonar sírennsli úr kvikukoddanum við Svartsengi.  Það er jú stöðugt að bætast í þennan “kodda” að neðan, líklega um 15 rúmmetrar á sekúndu.  Gosið gæti lifað meðan enn bætist kvika undir Svartsengi.
2. Gosið færist í aukana og meiri kvika streymir frá Svartsengi yfir í Sundhnúka í formi kvikuhlaupa.  Það stæði þó ekki mjög lengi, 2-4 vikur mest.  Ný gosop gætu opnast, mögulega nær Grindavík.
3. Gosinu lýkur fljótlega en vegna innstreymis í kvikukoddann undir Svartsengi þá má búast við öðru gosi eftir ca 5-8 vikur og líkast til á sömu gossprungu en gæti orðið annaðhvort norðar eða sunnar á henni.

Vegna áframhaldandi kvikusöfnunar undir Svartsengi er alveg ljóst að þessum atburðum er hvergi nærri lokið jafnvel þó þetta gos verði ekki langlíft.  Þessari hrinu hefur verið líkt við Kröfluelda sem stóðu frá 1975-1984 og urðu 9 eldgos á því tímabili.  Það er ákveðin samsvörun með þessum atburðum t.d. mjög stórt kvikuhlaup áður en til eldgoss kom (10.nóvember) en annað er ólíkt og þá helst að gosin við Kröflu komu úr grunnstæðu og þróuðu kvikuhólfi.  Þessi “kvikukoddi” við Svartsengi er allt annars eðlis og rúmar ekki nærri eins mikið af kviku og kvikuhólf undir megineldstöð.  Því er frekar ólíklegt að við fáum 9 gos þarna.  Kanski líklegra að þau verið 2-3.

 

ELDGOS HÓFST Á SUNDHNÚKAGÍGARÖÐINNI KL 22:17 Í KVÖLD. 

• GOSSPRUNGAN UM 4 KM LÖNG OG LENGIST
• GOSIÐ LÍKLEGA Í UM 2,5 KM FJARLÆGÐ FRÁ GRINDAVÍK
• ENN ÓLJÓST HVORT MANNVIRKI Í GRINDAVÍK OG SVARTSENGI SÉU Í HÆTTU
• HRAUN RENNUR ENN SEM KOMIÐ ER MEST TIL NORÐURS OG AUSTUR SEM ER HEPPILEGT
• MARGFALT STÆRRA GOS EN FYRRI GOS Í ÞESSARI GOSHRINU

Milli kl. 20 og 21 í kvöld hófst áköf jarðskjálftahrina í Sundhnúkagígaröðinni og um tveim tímum síðar sást eldgos brjótast upp.  Gossprungan teygðist strax til norðausturs og suðvesturs og er þegar þetta er ritað um kl. 01:05 þann 19. Desember talin vera um 4 km löng og suðvesturendi hennar í um 2,5 km frá byggð í Grindavík. 

Ekki er vita til að tjón hafi orðið á mannvirkjum og mögulega var þetta besti staðurinn á Svartsengissvæðinu til að fá upp eldgos.  Það fer þó algjörlega eftir því hve lengi gosið heldur þeim krafti sem er í upphafsfasanum.  Hraunrennslið er nokkur hundruð rúmmetrar á sekúndu en ólíklegt verður að telja að sá kraftur haldist nema einhverjar klukkustundir.

Aðdragandi þessa goss var nokkuð langur.  Kvikuhlaupið 10. nóvember var forsmekkurinn, landris hafði verið við Svartsengi í nokkrar vikur áður.  Síðan verður þetta stóra kvikuhlaup þar sem búist var við eldgosi en ekki varð.  Sá atburður virðist hinsvegar hafa fyllt upp í flestar sprungur og glufur í Sundhnúkagígaröðinni.  Síðan verður annað kvikuhlaup í gærkvöld og þá tekur sprungan ekki lengur við og kvikan hefur ekki aðra leið en til yfirborðs.

Nú er spurningin hve lengi þetta gos varir og etv. hvort þetta sé aðeins fyrsta gosið í hrinu gosa á Svartsengissvæðinu.  Nokkuð stöðugt landris og kvikuinnstreymi var undir Svartsengi fram að gosinu og eflaust heldur þetta innstreymi eitthvað áfram.  Þetta gos er líklegt til að standa í 1-2 vikur.    Því meira afl sem er í gosi í upphafi, því fyrr ætti það að lognast útaf sem vonandi verður raunin í þessu gosi.

• Kvikugangur liggur undir Grindavík, nær út í sjó og um 12-15 km. í norðaustur eftir Sundhnúkasprungunni.
• Gríðarlegar skemmdir i bænum eftir að sigdalur myndaðist i vesturhlutanum.
• Kvika talin vera á aðeins 400-800 metra dýpi í ganginum í og við Grindavík.
• Eldgos enn líklegasti möguleikinn en þó smávon um að svo fari ekki.

Síðustu dagar hafa verið afar erfiðir fyrir Grindvíkinga enda allir sem einn þurft að flýja heimil sín. Þegar mestu lætin gengu yfir á föstudagskvöldið þá bjuggust menn við eldgosi jafnvel innan sólarhrings.  Það hefur ekki orðið.  Einhver fyrirstaða er greinilega í efstu jarðlögunum sem meinar kvikunni aðgang að yfirborði.  Því miður eru enn talsverðar líkur á eldgosi því innstreymi í kvikuganginn er talið vera um 75 rúmmetrar á sekúndu sem er býsna mikið samanborið við innstreymi í kvikugangana í fyrri gosum þegar það var að jafnaði um 10-15 rúmmetrar.  Um tíma á föstudagskvöldið var þetta innstreymi hinsvegar gríðarlegt, meira en 1000 rúmmetrar á sekúndu.  

Enn er talsvert sjáskjálftavirkni í þessum kvikugangi.  Það veldur því að sprungur í Grindavík eru enn að hreyfast, sigdalurinn að dýpka og skemmdir á mannvirkjum enn að myndast.

En hvað veldur þessum ósköpum ?  Menn voru ekki vissir í fyrstu hvaðan kvikan í þessum nýja kvikugangi kæmi en nú virðist ljóst að þetta er kvikan sem hefur valdið landrisinu í Svartsengi undanfarnar vikur.  Leið hefur opnast fyrir hana undir Sundhnúkagígaröðina enda hefur á sama tíma orðið mikið landsig við Svartsengi sem skýrir atburðarrásina nokkuð vel. Þessi leið virðist ennþá greið, þ.e. kvikan sem kemur upp í silluna við Svartsengi streymir ennþá beint niður í Sundhnúka af talsverðu afli.  Þetta hefur því minnkað verulega líkur á gosi í Svartsengi.  

Hinsvegar er ennþá til staðar landris í Fagradalsfjalli og óvíst hvað gerist þar.  Best væri að sú kvika héldi sig bara á þeim slóðum and hættuminnstu gosin þar.

En hvaðan kemur kvikan í Svartsengi og Fagradalsfjall ?  Jarðvísindamenn vita nú að kvikan sem kom upp í síðustu gosum hefur öll einkenni möttulstrókskviku sem ALDREI áður hefur sést á Reykjanesskaganum.  Þetta eru mikil tíðindi því það bendir allt til þess að leið hafi opnast fyrir kviku frá kvikuuppsprettum stóru megineldstöðvanna t.d. Bárðarbungu og Öskju undir Reykjanesskagann.  Þetta setur samanburð þessarar virkni sem hófst fyrir fáum árum við fyrri virknistímabil á Reykjanesskaganum úr skorðum.  Þau tímabil sem eru nokkuð þekkt hafa hafist með gosum austast á skaganum, í Brennisteinsfjallakerfinu og unnið sig svo á mörgum áratugum, jafnvel öldum vestur eftir skaganum.  Nú hefst virknin á miðjum skaganum og fleiri en eitt kerfi vakna sem er líka óvenjulegt.   Hvað þetta þýðir fyrir framtíðarhorfur næstu ár og áratugi er óljóst en útlitið er ekkert sérstaklega gott ef við erum að fá þessu möttulstrókskviku í miklu mæli inná skagann.

Myndin sem fylgir lýsir þessum hugmyndum nokkuð vel og útskýrir hvað er  að öllum líkindum að gerast.

 

 

• ALLAR LÍKUR Á AÐ ELDGOS HEFJIST INNAN SÓLARHRINGS
• MIKLAR SKEMMDIR Í GRINDAVÍK EFTIR JARÐSKJÁLFTANA
• LÍKUR Á AÐ JÖRÐ OPNIST NORÐARLEGA Á SUNDHNÚKASPRUNGUNNI
• ÓVÍST HVAÐA MANNVIRKI ERU Í HÆTTU

Allt hefur leikið á reiðiskjálfi á Suðurnesjum í dag, sérstaklega þó í Grindavík.  Skjálftavirkni hófst af nokkrum krafti strax í morgun og herti svo mjög seinni part dags og varð þá einhver þéttasta skjálftavirkni sem mælst hefur hér á landi með svo miklu magni stórra skjálfta að jörð skalf hreinlega stanslaust um tíma.  Kvikugangur er talinn vera að myndast.

Skjálftarnir eiga langflestir upptök við svokallað Sundhnúkagígaröð sem varð til í gosi fyrir um 2400 árum og hluti Grindavíkur stendur á hrauni frá þessu gosi.  Þetta er löng gígaröð, um 10 km og eru syðstu gígarnir í útjaðri Grindavíkurbæjar.  Kvikugangurinn er talinn vera að myndast í norðurhluta þessarar sprungu, norðan vatnaskila jafnvel sem ætti að þýða að Grindavík verður hlíft við hraunrennsli.  Óvíst er hinsvegar hvort mannvirkin í Svartsengi sleppi.

Atburðirnir eru að gerast mjög hratt og verður uppfært þegar nánari upplýsingar liggja fyrir.

Satt að segja er staðan nokkuð óljós, vísindamenn eru ekki sammála um hvar liklegast er að gjósi en allir virðast vera komnir á þá skoðun að eldgos sé óumflýjanlegt.  Hættustigi hefur verið lýst yfir vegna þessara hamfara.  

Margir Grindvíkingar eru farnir úr bænum.  Búið er að opna fjöldahjálparstöðvar.

UPPFÆRT 11/11 KL. 01 20

ÓTTAST AÐ KVIKUGANGURINN SÉ UNDIR GRINDAVÍK OG VERIÐ AÐ RÝMA BÆINN.  

Skjálftavirknin síðustu klukkustundir hefur verið undir eða við Grindavík að miklu leyti.  Sú staðreynd og aðrar mælingar benda til þess að suðaustur endi kvikugangsins liggi í gegnum bæinn og að hann teygi sig síðan nokkra kílómetra í norðaustur eftir Sundhnúkagígaröðinni.  

Þá er talið að mikil kvika sé á ferðinni, miklu meiri en í undanförnum gosum í Fagradalsfjalli.  Einnig er líklegt að þessi kvika sé komin úr kvikugeymi undir Fagradalsfjalli.  Þetta er þá mögulega ekki kvikan sem hefur safnast saman undir Svartsengi, hún er líklega enn á sínum stað og bíður þess etv. að komast upp.  Hér er því um mjög flókna jarðfræðilega atburðarrás að ræða.

Gott yfirlit yfir jarðskjálfta :  Skjálfti 2.0 (vafri.is)

 

Síðasta sólarhringinn hefur land risið um 3 cm á svæði við Svartsengi og virðist rismiðjan vera rétt vestan við Bláa Lónið.  Landrisið er talið stafa af kvikusöfnun á verulegu dýpi en þó óvíst nákvæmlega hve miklu.  Kvika er ekki talin vera hættulega nálægt yfirborði en það gæti breyst hratt.  Þetta er mjög ört landris og til samanburðar hefur land risið um “aðeins” 4 cm við Fagradalsfjall frá goslokum í ágúst og taldist það þó vera nokkuð hratt landris.  Beðið er eftir nýjum myndum frá SENTINEL, gervitungli Evrópsku geimferðastofnunarinnar sem væntanlegar eru á morgun.  Þá ætti staðan að skýrast betur.

Undanfarna sólarhringa hefur öflug jarðskjálftahrina riðið yfir í og við Svartsengi.  Skjálftarnir hafa verið taldir vera svokallaðir gikkskjálftar af völdum landriss við Fagradalsfjall sem er enn í gangi.  Það eru því tvær rismiðjur í gangi á Reykjanesskaganum og staðan afar flókin og getur breyst með skömmum fyrirvara.

Mögulega voru skjálftarnir í Svartsengi aldrei gikkskjálftar, heldur var kvika að þrýsta á bergið neðan frá þó landris hafi ekki mælst fyrr en ég gær.  Það skiptir kanski ekki öllu máli en jarðfræðingar eru að reyna að átta sig betur á stöðunni, enda óvenjulegt að hafa landris og aflögun í gangi í tveimur eldstöðvakerfum hlið við hlið eins og þarna er að gerast.

Það er ljóst að eldgos í eða við Svartsengi gæti haft margvíslegar og mjög alvarlegar afleiðingar.  Þarna er vitaskuld Bláa lónið, tvö hótel og orkuver.  Að auki gæti Grindavík verið í hættu ef staðsetning gossprungu er nógu óheppileg.  

Þetta er fimmta kvikuinnskotið við Svartsengi síðan 2020 og hingað til hafa þau ekki endað með eldgosi.  Landrisið nú er hinsvegar miklu hraðara og því líklega öflugra innskot en áður og eðlilegt að menn séu á tánum.  Síðla kvölds 28.oct dró verulega úr jarðskjálftavirkninni sem gæti þýtt að innskotið hafi hægt á sér eða stöðvast en þetta skýrist betur á næstu sólarhringum.