Aðrar færslur

Síðuhöfundur varð þeirrar ánægju aðnjótandi um helgina að heimsækja eitt frægasta eldfjall heims, Krakatá (Krakatoa) í Indónesíu.   Krakatá var eyja á milli hinna tveggja stóru eyja í Indónesíu, Súmötru og Jövu.  Í gríðarlegu gosi árið 1883 splundraðist eyjan og hvarf að mestu í hafið.  Hér er fróðleikur um það gos.

Anak Krakatoa eða barn Krakatá hefur risið úr sæ í öskjunni og er þar nokkuð viðvarandi eldvirkni.  Síðast var virkni i Anak Krakatoa fyrir aðeins 2 vikum og eins og sést á myndunum þá stíga enn gosgufur uppúr toppgígnum.

Það var 3ja tíma ökuferð frá höfuðborg Indónesíu, Jakarta, að ströndinni við vesturenda Jövu og svo 90 mínútna bátsferð til Krakatá.  Ógleymanlegt ævintýri.

[Show as slideshow]

Samkvæmt frétt RÚV er hópur Breskra vísindamanna að hefja vinnu við að rannsaka áhrif sem eldgos á stærð við Skaftárelda kann að valda í Bretlandi.  Gosið í Eyjafjallajökli árið 2010 virðist hafa hreyft við Bretum enda setti gosið flugsamgöngur í Evrópu algjörlega á hliðina í nokkra daga.  Þau skakkaföll eru þó smámunir miðað við möguleg áhrif frá stórgosi á Íslandi.

Fram kemur í fréttinni að stórgos eins og Skaftáreldar verði á um 250-500 ára fresti á Íslandi.  Sennilega eru 500 ár nærri lagi en frá því land byggðist hafa orðið tvö gos af þessari stærðargráðu,  Eldgjárgosið árin 932-4 og Skaftáreldar 1783-5.    Það er vitað að Skaftáreldar ollu miklum búsifjum í Evrópu.  Uppskerubrestur varð og veðurfar kólnaði.  Flest bendir til þess að yfir 2 milljónir manns hafi látið lífið í hungursneið af völdum Skaftárelda í Evrópu og reyndar víðar.    Eldgjárgosið var reyndar enn stærra.  Það er þó ekki bara stærð gossins sem hefur áhrif heldur einnig hvers eðlis gosið er og samsetning gjóskunnar sem dæmi.  Ríkjandi vindátt hefur svo mikið að segja.  Í Eyjafjallajökulsgosinu lagðist allt á eitt.  Þó gosið hafi alls ekki verið stórt í samanburði við td. Skaftárelda þá var askan mjög fíngerð, barst langt og vindáttir voru einstaklega óhagstæðar.

En eru líkur á öðru Eldgjárgosi eða Skaftáreldum ?  Svarið er eiginlega nei.  Eldgjárgosið var mjög óhefðbundið Kötlugos þar sem gossprungan teygði sig langt norðaustur fyrir jökulinn og var óhemju stórt af Kötlugosi að vera.  Slík gos verða á mörg þúsund ára fresti í Kötlueldstöðinni og líkur á svona gosi á okkar tímum afar litlar.  Síðasta gos af þessari stærðargráðu í Kötlu er talið hafa orðið fyrir um 12000 árum.

Sama má segja um Skaftárelda.  Þeir voru mjög óhefðbundið Grímsvatnagos, þ.e. kvikuhlaup varð úr Grímsvötnum til suðausturs og gosið einnig óhemjustórt miðað við Grímsvatnagos.  Þúsundir eða jafnvel tugþúsundir ára líða á milli slíkra gosa frá Grímsvötnum.

Hvar eru þá mestar líkur á stórgosi sem getur valdið búsifjum út fyrir Ísland ?  Langlíklegasta eldstöðin er Bárðarbunga.   Á um 500-800 ára fresti veldur hún stórum eldgosum á hálendinu suðaustur af Bárðarbungu, þ.e. kvikuhlaup eiga sér stað líkt og í Eldgjár- og Lakagígagosunum.  Vatnaöldugosið árið 870 og Veiðivatnagosið árið 1477 voru í hópi mestu eldgosa Íslandssögunnar þó ekki væru þau jafnöflug og Skaftáreldar eða Eldgjárgosin.  Gos á þessum slóðum geta orðið enn stærri, t.d. er Þjórsárhraunið mikla sem rann til sjávar milli Ölfusár og Þjórsár fyrir um 8000 árum ættað úr samskonar gosi, þe. frá Bárðarbungukerfinu.  Er það talið mesta hraun sem runnið hefur á jörðinni úr einu gosi frá því ísöld lauk fyrir  um 10-12000 árum.

Óróleiki hefur verið í Bárðarbungu í áratugi þó ekki hafi orðið gos.  Jarðskjálftar eru þar mjög tíðir og gæti þessi óróleiki vel verið undanfari stórgoss.  Það getur þó kraumað undir í nokkra áratugi í viðbót áður en til tíðinda dregur en það er okkar mat að Bárðarbunga er langlíklegust í stórgos af Íslenskum eldstöðvum.

.

Í lok janúar sl. kom út bókin Náttúruvá á Íslandi.  Bókin sem fjallar um eldgos og jarðskjálfta á Íslandi er gríðarlega efnismikil, tæplega 800 síður og um 1000 ljósmyndir og skýringarmyndir.  Það sem okkur hjá eldgos.is þykir þó merkilegast er að í þessari bók er birt mikið af upplýsingum sem rannsóknir allra síðustu ár hafa leitt í ljós um t.d. einstök eldstöðvakerfi og jarðskjálftasvæði.  Þessar upplýsingar hafa ekki verið aðgengilegar fyrir almenning áður.  Það er Viðlagatrygging Íslands og Háskólaútgáfan sem gefa bókina út.

Nærri 60 manns, flestir færustu vísindamenn þjóðarinnar á þessum sviðum, leggja til efni í þetta mikla verk en aðalritstjóri er Júlíus Sólnes, ritstjóri eldgosakaflanna er Freysteinn Sigmundsson og ritstjóri jarðskjálftahlutans er Bjarni Bessason.  Bókinni er ætlað að vera bæði fræðirit fyrir almenning og uppsláttarrit fyrir vísindamenn.  Síðuhöfundur tók sér drjúgan tíma til að kynna sér þessa bók áður en þessi færsla var skrifuð og má segja að hér á eftir komi léttur ritdómur!

Kostir bókarinnar eru að í einni bók eru nánast allar upplýsingar um eldgos og jarðskjálfta á Íslandi samankomnar og skýringarmyndirnar eru margar sérstaklega góðar.  Einstaka jarðfræðikort eru þó ekki nógu skýr, þ.e. litirnir líkjast hver öðrum fullmikið svo erfitt getur verið að átta sig á hvað er hvað.  Þá er skemmtilegur kafli um sögu jarðvísindanna og jarðsögu Íslands eru gerð góð skil.  Innri gerð eldfjalla eru gerð ýtarleg skil, þá eru sérstakir kaflar um jökulhlaup og flóðbylgjur.

Kaflarnir um eldgos og einstök eldstöðvakerfi eru flestir hverjir ýtarlegir og yfirgripsmiklir en þó yfirleitt skrifaðir þannig að þeir ættu að vera auðskiljanlegir.  Maður saknar einna helst í bókinni yfirgripsmeiri annáls um eldgos síðan land byggðist – en það skiptir ekki máli því hann er að finna hér á þessari síðu!   Seinni hluti bókarinnar fjallar um jarðskjálfta.  Þeir kaflar eru óhjákvæmilega dálítið þyngri svona fyrir leikmenn, enda í sjálfu sér ekki annað hægt því erfitt er að fjalla á fræðilegan hátt um jarðskjálfta án þess að eðlisfræði komi við sögu sem dæmi.

Í heildina er um sérlega metnaðarfullt og mikið verk að ræða sem við getum algjörlega mælt með.  Bókin er ekki ódýr enda var henni áreiðanlega ekki ætlað að vera það.  Besta verðið sem við höfum séð er hjá Bóksölu Stúdenta kr. 17.895.

Á næstunni er ætlunin að yfirfara síðurnar á eldgos.is  um einstök eldstöðvakerfi með tilliti til nýrra upplýsinga m.a. sem koma fram í þessari bók.  Höfundaréttar verður að sjálfsögðu gætt.

Nú þegar árið 2012  er að baki er ekki úr vegi að fara lauslega yfir helstu atburði nýliðins árs hvað jarðrask varðar.  Ekkert eldgos varð á árinu og í heild var það fremur tíðindalítið á jarðfræðisviðinu.  Stærsti atburðurinn var tvímælalaust jarðskjálftahrinan í Eyjafjarðarál á haustmánuðum sem var kröftug og langvarandi en olli ekki teljanlegu tjóni.  Um tíma var óttast að hrinan kæmi af stað stórum skjálftum á Tjörnesbrotabeltinu en svo varð ekki.

Snarpir skjálftar í Bláfjöllum í lok ágúst ollu áhyggjum á höfuðborgarsvæðinu enda urðu þeir á svæði þar sem oft hefur gosið.  Hrinan hélst með hléum fram í október og er enn ein umbrotahrinan á Reykjanesskaganum sem segir okkur að þar gæti verið stutt í stóratburði.  Fyrr á árinu urðu nokkuð snarpir skjálftar við Krísuvík og í nágrenni Hafnarfjarðar.

Af öðrum eldstöðvum sem minntu á sig með skjálftum var að sjálfsögðu Katla með hefðbundna haustskjálfta en þó var eldstöðin rólegri en hún  hefur verið undanfarin ár.  Lengi hefur verið spáð og búist við gosi í Kötlu en hún ætlar enn að láta bíða eftir sér.

Af og til urðu skjálftar í og við Bárðarbungu eins og undanfarin ár án þess að það drægi til frekari tíðinda.

Hvað gerist árið 2013 ?

Það veit auðvitað enginn en að mati okkar eru þrjár eldstöðvar eða svæði hvað líklegust.  Það eru sem fyrr Katla enda hvíldin orðin óvenjulöng í eldstöðinni auk þess sem virkni undanfarinna ára bendir til þess að óðum styttist í gos.  Hekla er einnig líkleg hvenær sem er.  Þriðja svæðið er svo Reykjanesskaginn og þá helst í grennd við Krísuvík.  Síendurteknar jarðskjálftahrinur og landris á svæðinu bendir til þess að þar er kvika að safnast fyrir sem fyrr eða síðar finnur sér leið upp á yfirborðið.

Eldgos.is óskar lesendum gleðilegs árs.

Nú hefur verið bætt við undirsíðu undir flipann “Ýmis fróðleikur” þar sem er að finna lista yfir jarðfræðileg hugtök og orðskýringar.  Við höfum fengið ábendingar um að slíkan lista vantaði á síðuna enda mörg hugtök og orð sem notuð eru á síðunni sem ekki allir eru kunnugir.  Hér með er bætt úr því en bætt verður við þennan lista eftir þörfum.